امروزه تغییرات اجتماعی، نیاز جوامع مختلف، به خصوص جوامع در حال گذاراست که تغییر در کنش‌های ارتباطی را، به وجود آورده، نیازهای ارتباطی را از نوع رودررو به نوع شبکه‌ای تبدیل کرده و خارج شدن از محدوده مرزها، فرهنگ، مذهب و سیاست را میسر ساخته است. به گزارش سرمقاله فصلنامه ارتباطات ، دنیایی پر ازرنگ‌های دیگری از تعاملات اجتماعی، که عرصه فضای جهانی را از شکل جزیره‌ای به فرصت جهانی شدن نزدیک‌تر کرده؛ فرصتی که قدرت‌ساز است، می تواند زمینه تغییرات فرهنگی را در کشورها فراهم کند و اقتصاد و سیاست را تحت تأثیر فضای شبکه‌ای و پول‌سازی اجتماعی قراردهد.
از سویی دیگر حضور در یک اجتماع مجازی، معمولاً به منظور دنبال‌کردن یک هدف خاص است؛ هدفی که می تواند بسته به نیاز مخاطبان تعریف شود، اهداف صاحبان رسانه‌ها را برطرف کند و یا هردوی این دو گروه‌ها را، در رابطه برد برد قرار دهد.اما علت استقبال سریع کاربران از فضای شبکه‌ای چیست و این شهر فرنگ جذاب، چه ویژگی‌هایی دارد که در بستر جهانی، مردم شهر و روستا را به خود مشغول ساخته است؟
در این زمینه لازم است به تشریح فرصت‌های جامعه شبکه‌ای بپردازم.
از مزیت‌های شبکه‌های اجتماعی، امکان انتقال سریع اطلاعات در آن‌ها است. همچنین این امکان را برای مردم فراهم می‌کند که درحین هرکاری، از اطلاعات باخبر شوند و شوق دانستن را، اگرچه به عمقی بسیار کم و سطحی باشد، مرتفع کنند. افزون بر اینکه، کاربران در هزاران گروه و شبکه اجتماعی می‌توانند به راحتی موضوعات مورد علاقه و تخصصی خود را پیدا کنند و درآن‌ها عضو شوند.
به بیان ساده‌تر، فضای شبکه‌ای رسانه، در خدمت مخاطب و در تعامل دقیق با وی قرار دارد. پس مهمترین رویکرد زندگی شبکه‌ای را می‌توان ارتباطات از نوع مشارکتی دانست؛ همچنین از دیدگاه اقتصادی، شبکه‌های اجتماعی قادر به ایجاد پول هستند. این کار از طریق حق عضویت یا تبلیغات و همچنین ایجاد رابطه مستقیم بین خریدار و فروشنده امکان‌پذیر است و سهم تجارت الکترونیک و بانکداری الکترونیک را در اقتصاد جهانی بالا می برد.
تفریح و سرگرمی از دیگر مزایای شبکه‌های اجتماعی است. این فضا چه به طور مستقیم، به‌عنوان ابزارآنلاین و چه به وسیله بازی‌های رایانه‌ای، تلفن‌های همراه و یا شرکت در چت‌های مورد علاقه، تفننی جذاب و هیجان انگیزاست.
همچنین دسترسی ارزان به انواع هنرها و ابزارهایی که امکان تجربه آن‌ها در زندگی افراد وجود ندارد، ازعوامل لذت آفرین فضای مجازی است.
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم شبکه‌های اجتماعی این است که به مکانی برای اشتراک‌گذاری دانش تبدیل شده‌اند. از این‌رو می‌توان به اهمیت و ضرورت این شبکه‌ها به عنوان ابزاری برای بهبود آموزش و یادگیری توجه کرد.
همچنین فضای مجازی، امکان شکل‌گیری اجتماعات جدیدی ازکاربران را فراهم می‌کند، فرصت دوست‌یابی را میسر می‌سازد و فضای مناسبی را برای ابراز هویت گروه‌های محروم اجتماعی ایجاد می‌کند.
اما هر برخورداری از این امکانات جهانی با مرکزیت نظام سرمایه‌داری، چالش‌هایی را هم به همراه دارد که عدم شناخت این تهدیدها می‌تواند مخاطبان را به یک استفاده‌کننده منفعل و فاقد اثر، تبدیل کند، چالش‌های هویتی و فرهنگی را به خورد جوامع در حال توسعه دهد و تغییر گذرواژه‌های فرهنگی و هویتی را فراهم آورد .
مقام معظم رهبری نیز بارها به اهمیت فضای مجازی اشاره کرده‌اند، ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود به این نکته اشاره داشته‌اند که«قوی شدن کشور جزو هدف‌های ما است.امروز قوّت در فضای مجازی حیاتی است؛ امروز فضای مجازی حاکم بر زندگی انسانها است. در همه‌ی دنیا و یک عدّه‌ای همه کارهایشان را از طریق فضای مجازی پیش می برند؛ قوّت در این [زمینه] حیاتی است». (۳ فروردین ۱۳۹۹).
همچنین در بیانات دیگری درباره حضورجریان ساز و تأثیر‌گذار در فضای‌مجازی فرموده‌اند: دستگاه‌های مختلفی در فضای مجازی حضور دارند؛ اما حضور در این فضا باید یک حضور جریان‌ساز باشد، ضمن اینکه بهترین راه شناسایی و ارتباط با گروه‌های مؤثر فرهنگی و یافتن سؤال‌ها و سرنخ‌های فکری آنان، استفاده از فضای مجازی است. (بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ ۷ بهمن ۱۳۹۷)
در پایان می‌توان گفت: با توجه به اینکه برای بقای موثراجتماعی، زندگی به سبک شبکه‌ای، به یک اجبار جذاب و ناگریز تبدیل شده‌است، لازم است ضمن همنوایی و همگرایی با این فضا درعرصه ارتباطات، توجه به موضوع شناخت هویت فرهنگی و اجتماعی را جدی بگیریم و به جای بستن و نادیده گرفتن، به دنبال به دست آوردن راهکارهای سازنده، تولید محتوا و قوی کردن خود باشیم.
نظرات کاربران