دستورالعمل «الزامات ارتقای سواد رسانه‌ای در حوزه محتوا و خدمات فرهنگی فضای مجازی»از سوی شورای عالی فضای مجازی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شد.دستورالعمل «الزامات ارتقای سواد رسانه‌ای در حوزه محتوا و خدمات فرهنگی فضای مجازی» با هدف ارتقای آگاهی، دانش و مهارت کاربران برای استفاده بهینه از فضای مجازی و ضرورت افزایش محتوای مرتبط با فرهنگ‌سازی و سواد مجازی از سوی شورای عالی فضای مجازی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شد. در پی این ابلاغیه، روزنامه ایران نظر کارشناسان سواد رسانه‌ای در فضای مجازی را درباره این اقدام جویا شده است.
رویکرد جدید به جای محدودیت
امیدعلی مسعودی رئیس هیأت مدیره انجمن سواد رسانه‌ای ایران اعتقاد دارد با صدور این ابلاغیه، یک نقطه عطفی اتفاق افتاده و آن این است که مسئولان به جای برخورد و فیلترینگ، رویکرد جدیدی را در پیش گرفته‌اند و به‌دنبال حمایت و تشویق و نظارت هستند تا فضای مجازی در حوزه محتوا به سمت بهتر شدن و تأثیرگذارتر شدن حرکت کند.
مسعودی گفت: پیش از این با تصمیمات حذفی روبه‌رو بودیم و تجربه نشان داده تصمیمات حذفی و ایجاد محدودیت‌ها چندان مؤثر نبوده و حتی با اجرای محدودیت‌ها ضرر و زیان‌های جدی برای کاربران در فضای مجازی به‌وجود آمده و در کل متضرر شده‌ایم اما حال مسئولان با تصمیمات بهتری در تلاش هستند تا محتوا در فضای مجازی را ارتقا دهند.
دانشیار علوم ارتباطات دانشگاه سوره افزود: چه بخواهیم و نخواهیم در فضای مجازی داده‌های جدید، پلتفرم‌ها، تحلیل‌ها و… بسیاری وجود دارد و به عبارتی با انفجار اطلاعات و داده‌ها در فضای مجازی مواجه هستیم و دیگر گزینش رسانه‌ای بر عهده خود کاربران است به همین دلیل ضرورت ارتقای سواد رسانه‌ای برای افرادی که در این حوزه فعالیت دارند، یک ضرورت است.
این مدرس دانشگاه معتقد است از منظر روانی ما در حوزه ارتباطات هر زمان که تشویق و اغنا شویم، بهتر می‌توانیم ارتباط برقرار کنیم از این‌رو وقتی مردم ببینند کاربران در فضای مجازی تشویق و ترغیب می‌شوند و دارای سواد رسانه‌ای و دانش بالایی هستند، آنها هم با امنیت خاطر بیشتری وارد فضای مجازی می‌شوند و حتی می‌توانند به‌دلیل اغنایی که اتفاق افتاده به سمت تولید محتواهای خوب بومی حرکت کنند.
مسعودی در ادامه درباره اینکه آیا صرف ابلاغیه به یک وزارتخانه می‌تواند رشد و آگاهی در حوزه سواد رسانه‌ای فضای مجازی را ارتقا دهد، گفت: به نظرم همین که ارتقای سواد رسانه‌ای را به بخش فرهنگ و هنر فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده‌اند، اقدام خوبی است، چرا که این بخش دارای قوانین لازم در حوزه رسانه‌های دیجیتالی و دارای ساز و کارهای تشویقی و نظارتی است و می‌تواند با اجرایی کردن آنها و از سوی دیگر با تشکیل کارگروه‌ها و تشکل‌ها با همکاری نهادهای مسئول تعیین شده، سواد رسانه‌ای کاربران را در فضای مجازی ارتقا دهد
.این استاد دانشگاه نقش بخش خصوصی را در جهت ارتقای دانش و آگاهی و سواد رسانه‌ای مردم در فضای مجازی مهم دانست و افزود: خوشبختانه انجمن ملی سواد رسانه‌ای با برنامه‌هایی که با دولت، مجلس و قوه قضائیه دارد سعی می‌کند به‌عنوان بخش خصوصی به ارتقای سواد رسانه‌ای کمک کند و معمولاً در کارگروه‌هایی که پیش‌بینی شده، حضور دارد ولی باید گفت ارتقای سواد رسانه‌ای کاربران در فضای مجازی نیاز به همکاری تمام نهادها دارد و به عبارتی باید نهضتی در این زمینه با حضور رهبران فکری، استادان دانشگاه، مدیران و روحانیون آغاز شود تا با ارتقای سواد رسانه‌ای هم کاربران ایمن شوند و هم منابع ملی و شخصیت‌های ما از گزند تحریف‌ها و اخبار جعلی نجات پیدا کنند.
استقبال از ورود سیاستگذاران
محمد لسانی دیگر کارشناس سواد رسانه‌ای نیز معتقد است ارائه دستورالعمل و ابلاغیه گام اول ورود بخش بالادستی به سیاستگذاری هاست و باید از ورود سیاستگذاران به حیطه‌های آموزشی، تربیتی و استخراج محورها و توسعه این بخش‌ها استقبال کرد.لسانی گفت: البته چنین ابلاغیه‌هایی به‌صورت مستقیم نمی‌تواند در ارتقای سواد رسانه‌ای کاربران مؤثر باشد اما می‌تواند به‌صورت میانجی با ترغیب کنشگران از یک طرف و نظام اطلاع‌رسانی از طرف دیگر مردم را به سمت کنشگران و محتوا سوق دهد.
وی با اشاره به اینکه ارتقای سواد رسانه‌ای دستوری نیست، افزود: سواد رسانه‌ای باید جوششی و از لایه‌های اجتماعی باشد، با این حال حمایت‌های دولتی و حاکمیتی، سرمایه گذاری‌ها و برندسازی‌ها چه از سوی نهادها و چه از سوی اشخاص، محصولات و… می‌تواند در تسهیل دسترسی مردم به دانش رسانه‌ای مؤثر واقع شود.این کارشناس سواد رسانه‌ای در فضای مجازی معتقد است برای نتیجه بخش بودن چنین ابلاغیه‌ای، مهمترین مسأله ساختار غیررسمی و ایجاد برندهای پوششی تخصصی است تا حمایت‌های حاکمیتی را جذب کنند اما نباید در گیر و دار جابه جایی صندلی‌ها، پست‌های دولتی‌ها و نهادهای تخصصی تغییری در اجرای این سند ایجاد شود و تنزل پیدا کند.
وی به نقش بخش خصوصی در این میان اشاره کرد و گفت: بخش خصوصی در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود می‌تواند در این حوزه به خوبی ورود کند، چرا که این کار می‌تواند ضمن کمک به برندینگ، باعث افزایش سود و مشارکت در برند آنها نیز بشود.
این کارشناس معتقد است نبود سواد رسانه‌ای تبعات بدی برای کاربران در حوزه‌های اقتصادی، سلامت و انسجام خانوادگی دارد و مصرف بسته‌های ترافیک اینترنت در بخش اقتصادی مصداق دارد. در بحث سلامت، سلامت روح و روان کاربر را به خطر می‌اندازد. به عبارتی فضای مجازی و دیجیتالی به انزوای اجتماعی فرد می‌انجامد برای همین اگر ما با تکنیک‌های سواد رسانه‌ای ارتباطات را حفظ کنیم، عملاً در این فضا انسجام خانوادگی و آرامش روانی افراد افزایش پیدا می‌کند.
وی اعتقاد دارد بیشتر کشورها بخصوص کانادا سیستم بسیار قوی در حوزه تربیتی، آموزش و پرورش از یکسو و از سوی دیگر ساختار رسانه‌ای دارند و عملاً وزارت ارتباطات این کشور، از سایت‌های مرجع سواد رسانه‌ای کشورشان حمایت می‌کند و یک نظام چند لایه‌ای آموزشی ترویجی و رسانه‌ای دارد که باید از آنها در این راستا الگوبرداری کرد.
سواد رسانه‌ای حلقه کلیدی حاکمیت
عباس منصورنژاد پژوهشگر و مدرس رسانه‌های مجازی نیز معتقد است هم اینکه برای حوزه سواد رسانه‌ای فضای مجازی و محتوای دیجیتالی در سطح کلان اهمیت قائل شده‌اند، موضوعی بسیار مثبت و راهگشا و راهبردی است و به نظر می‌رسد رسانه‌های مجازی و مسائل مرتبط با آن (محتوای دیجیتال و سواد رسانه‌ای) به حلقه‌های کلیدی حاکمیت تبدیل شده‌اند.
منصورنژاد با بیان اینکه سطح بلوغ مردم و سواد رسانه‌ای آنهاست که تعیین می‌کند یک جامعه به کدام سمت حرکت کند، افزود: این که هر خبر کذبی در جامعه بشدت مورد اقبال قرار می‌گیرد و در گروه‌ها باز نشر می‌شود، نشان از سطح غیرمطلوب سواد رسانه‌ای ما در فضای مجازی است.
این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: معمولاً ما در مقابل رسانه‌ها تسلیم هستیم و رسانه‌های مجازی می‌توانند در شئونات مختلف اقتصادی، فرهنگی و… تأثیرات سنگین و گاه نامطلوبی بگذارند و اینکه ما به جای کنشگری، نظاره گر هستیم، برگرفته از پایین بودن سطح سواد رسانه‌ای است.
منصورنژاد با اشاره به این پرسش که تا چه حد مسائل مرتبط با رسانه‌های موج سوم، با ابلاغ‌ها و نگاه‌های بالا به پایین به فضای مطلوب نزدیک خواهند شد؟ گفت: مسائل مرتبط با محتوای دیجیتال و سواد رسانه‌ای مسائلی از جنس مسائل نرم و فرهنگی هستند و به طور طبیعی نوع نگاه و ورود به این مسائل نیز باید توأم با گفتمان فرهنگی باشد. زمانی مشکلات ما در حوزه رسانه‌های نوین تعدیل می‌شود که تخصصی بودن این بخش را نیز بپذیریم و بدانیم این حوزه نیز مثل سایر حوزه‌ها (مثلاً پزشکی) نیاز به متخصصان خود دارد.
وی افزود: برای ورود کارآمد به این حوزه ابتدا باید بستری مهیا کرد تا فضای نخبگانی این حوزه تشکیل شود. این فضای نخبگانی نیز باید فارغ از نگاه‌های تعصبی و با یک نگاه صرفاً علمی و تخصصی به مسأله باشد، چرا که با ایجاد گروه نخبگان، راه برای تجویز هدفمند و اثربخش در مسائل مربوط به سواد رسانه‌ای باز می‌شود.
نظرات کاربران