: روند توسعه فناوری در منطقه خاورمیانه طی سال‌های اخیر شتاب چشمگیری به خود گرفته است. در شرایطی که کشورهای منطقه در تلاش برای پیشرفت در حوزه‌های نوین فناوری هستند، وضعیت ایران در این عرصه نیازمند بازنگری دقیق است. با توجه به اهمیت این موضوع، خبرنگار پایگاه خبری بازار فناوری گفتگویی تخصصی با شاهین سمیع عادل، پژوهشگر و تحلیلگر حوزه مدیریت فناوری اطلاعات انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
شاهین سمیع عادل پژوهشگر و تحلیلگر حوزه مدیریت فناوری اطلاعات
تحلیل اکوسیستم فناوری ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چه تصویری را نشان می‌دهد؟
سمیع عادل در پاسخ به این سوال گفت: تحلیل جامع اکوسیستم فناوری ایران، الگویی نگران‌کننده از وابستگی‌های زیرساختی و چالش‌های ساختاری را آشکار می‌سازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که علی‌رغم پیشینه قدرتمند ایران در توسعه علمی منطقه، شاهد شکل‌گیری یک شکاف دیجیتالی عمیق هستیم. این شکاف در لایه‌های مختلف زنجیره ارزش فناوری قابل مشاهده است، از زیرساخت‌های پایه تا قابلیت‌های پیشرفته.
این شکاف دیجیتال در کدام حوزه‌های فناورانه بیشتر نمود یافته است؟
وی پاسخ داد: می‌توان این شکاف را در سه لایه اصلی مشاهده کرد؛ لایه اول زیرساخت‌های حیاتی فناوری است. وابستگی شدید به تجهیزات مخابراتی خارجی و ناتوانی در تولید پردازنده‌های پیشرفته، آسیب‌پذیری خطرناکی در اکوسیستم دیجیتال کشور ایجاد کرده است. این در حالی است که عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در صنعت نیمه‌هادی‌ها، به دنبال خودکفایی در این حوزه است. لایه دوم فناوری‌های نوظهور است. در حالی که کشورهای خلیج فارس سرمایه‌گذاری‌های کلانی در هوش مصنوعی، رایانش کوانتومی و اینترنت نسل پنجم انجام می‌دهند، ما هنوز درگیر چالش‌های اساسی در نوسازی زیرساخت‌های پایه هستیم. لایه سوم اکوسیستم نوآوری است. محدودیت در دسترسی به شبکه‌های دانش جهانی و فرصت‌های محدود همکاری بین‌المللی، توان نوآوری داخلی را تضعیف کرده است.
تأثیر محدودیت‌های بین‌المللی بر توسعه فناوری کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سمیع عادل گفت: تحلیل‌ها نشان می‌دهد که تحریم‌ها یک اثر موجی در اقتصاد دیجیتال کشور ایجاد کرده‌اند. این محدودیت‌ها نه تنها دسترسی مستقیم به فناوری‌های پیشرفته را محدود کرده، بلکه بر کل زنجیره ارزش فناوری تأثیر گذاشته است. وضعیت موجود بیانگر آن است که این محدودیت‌ها منجر به کاهش قابلیت‌های نوآوری داخلی، افزایش هزینه‌های توسعه فناوری، محدودیت در انتقال دانش و تجربه و کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی شده است.
مسئله مهاجرت نخبگان چه تأثیری بر اکوسیستم فناوری کشور داشته است؟
سمیع عادل پاسخ داد: پدیده مهاجرت نخبگان یک چرخه معیوب ایجاد کرده است. تحلیل روندها نشان می‌دهد که خروج متخصصان فناوری به مراکز نوظهور منطقه، یک اثر دوگانه دارد. از یک سو، ظرفیت نوآوری داخلی را تضعیف می‌کند و از سوی دیگر، به تقویت توان رقبای منطقه‌ای می‌انجامد. این پدیده به خصوص در حوزه‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و علوم داده بیشتر مشهود است.
چه راهکارهایی برای مقابله با این چالش‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
این پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات گفت: من سه سطح اقدام را پیشنهاد می‌کنم؛ سطح سیاست‌گذاری شامل تدوین استراتژی جامع توسعه دیجیتال، بازنگری در سیاست‌های حمایت از نوآوری و ایجاد مشوق‌های مؤثر برای نگهداشت نخبگان. سطح زیرساختی: سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری‌های کلیدی، توسعه زیرساخت‌های تحقیق و توسعه، تقویت شبکه‌های همکاری داخلی. سطح اکوسیستمی: تقویت ارتباطات بین دانشگاه و صنعت، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تسهیل همکاری‌های بین‌المللی در چارچوب محدودیت‌های موجود. بدون اتخاذ این راهکارها، خطر افتادن در دام وابستگی دائمی دیجیتال جدی است. زمانی که کشورهای منطقه با برنامه‌های جامعی مانند چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان و استراتژی اقتصاد دیجیتال امارات پیش می‌روند، ما نیازمند یک برنامه ملی جامع و اقدامات عملی فوری هستیم.
پیام پایانی شما برای سیاست‌گذاران و فعالان حوزه فناوری چیست؟
سمیع عادل گفت: زمان برای اقدام محدود است و با ادامه روند فعلی، شکاف دیجیتال به نقطه‌ای بحرانی خواهد رسید. ما نیازمند یک تغییر پارادایم در نگرش به توسعه فناوری و اتخاذ رویکردی سیستمی و یکپارچه هستیم. آینده دیجیتال منطقه در حال شکل‌گیری است و ایران نباید از این قافله عقب بماند.
وی تأکید کرد : هر چند مسیر پیش رو دشوار است، اما ایران با پیشینه درخشان علمی و سرمایه انسانی ارزشمندش می‌تواند با تغییرات بنیادین در رویکردها، سیاست‌ها و نحوه تخصیص منابع، حداقل به سطحی از توسعه فناوری دست یابد که شایسته جایگاه تاریخی و ظرفیت‌های بالقوه این سرزمین است. این مسیر نیازمند عزم ملی، همراهی همه ارکان حاکمیت و بسیج تمام توان و ظرفیت‌های کشور است. چرا که گاهی برای جلوگیری از عقب‌ماندگی بیشتر، باید حاضر به پرداخت هزینه‌های تغییرات اساسی باشیم.
نظرات کاربران