عربستان، امارات، کویت و ایران جست‌وجوی امن را برای شهروندان اجباری کرده‌اند

هفته گذشته وزیر ارتباطات در توجیه فعال‌سازی اجباری Safe Search گوگل به دو نکته‌ اشاره کرد که «نگرانی خانواده‌ها از دسترسی کودکان به محتوای غیراخلاقی» و همچنین «مرسوم بودن این روند در خیلی از کشورها» را شامل می‌شد.

بررسی‌های زومیت در مورد تمام کشورهای دنیا نشان می‌دهد که غیر از ایران، فقط سه کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت این امکان گوگل را به صورت اجباری برای همه‌ی شهروندانشان فعال کرده‌اند. البته آن‌ها برای اجباری کردن حالت Safe Search به DNS hijacking یا اصطلاحاً دستکاری و ربودن دامنه متوسل نشده‌اند. فعال شدن اجباری این امکان در این سه کشور به ارتباط این دولت‌ها با شرکت گوگل برمی‌گردد.

سرویس جست‌وجوی گوگل در چین و کره‌ی شمالی نیز به‌طور کلی دردسترس نیست و شرایط این دو کشور را نمی‌توان با شرایط ایران مقایسه کرد.

به نظر می‌رسد منظور وزیر ارتباطات از خیلی از کشورها سه کشور عربستان، امارات و کویت باشد. در بین بقیه‌ی کشورهای دنیا اگر هم محدودیتی در استفاده از سرویس گوگل باشد، چنین محدودیتی از سوی دولت‌ها صورت نگرفته است.

در شبه‌جزیره‌ی کریمه، کوبا و سوریه خود شرکت گوگل سرویس‌های مختلفش را به شکل محدود ارائه می‌کند و بخش‌هایی از موتور جست‌وجوی گوگل با محدودیت از سوی خود گوگل همراه است. این محدودیت‌ها نیز از تحریم‌های ایالات متحده‌ی آمریکا بر این کشورها سرچشمه می‌گیرند.
(جدول بررسی موردبه‌مورد وضعیت جست‌وجوی امن در کشورهای مختلف در انتهای این گزارش آمده است.)

فعال‌سازی اجباری Safe Search برای کاربران ایرانی محدود به گوگل نمی‌شود و موتورهای جست‌وجوی DuckDuckGo و Bing هم به همین وضعیت دچار شده‌اند. به‌تازگی خبر از رفع فیلتر موتور جست‌وجوی روسی یاندکس در ایران پخش شده اما در یاندکس هم حالت Family Search (که همان کاربرد Safe search را دارد) به صورت اجباری فعال است و با غیرفعال کردن آن هم تغییری در نتایج جست‌وجو اتفاق نمی‌افتد.

حفاظت از کودکان در فضای مجازی، استدلالی است که موافقان محدودیت‌های اینترنت مثل محدود کردن موتورهای جست‌وجو در ایران بر آن تکیه می‌کنند. اما تجربه‌های جهانی نشان داده که آگاه کردن خانواده‌ها و فراهم کردن ابزارهایی که آن‌ها خودشان بتوانند با توجه به نیازهای فرزندانشان حضورشان را در فضای مجازی کنترل کنند تأثیر بیشتری دارد.

بسیاری از کشورها و همچنین شرکت‌هایی که فعالیتشان به فضای آنلاین مرتبط است، امکاناتی برای حفاظت از کودکان در فضای آنلاین ارائه می‌دهند و با دادن آگاهی و ابزار کنترل به خانواده‌ها کمک می‌کنند تا هم محتوای مورد استفاده‌ی کودکانشان را کنترل کنند و هم از داده‌های آن‌ها در فضای مجازی حفاظت کنند.

وزیر ارتباطات همچنین در میان صحبت‌هایش از خانواده‌هایی گفت که نگرانی از محتوای دردسترس فرزندانشان را با دولت در میان گذاشته‌اند. او مشخص نکرده این خانواده‌ها چه کسانی بودند و چطور نگرانی‌شان را با او در میان گذاشته‌اند.

تا به حال نتایجی از هیچ نظرسنجی‌ای از خانواده‌های ایرانی برای تأیید فعال شدن اجباری حالت جست‌وجوی امن گوگل منتشر نشده است. همچنین خبری از برگزاری جلسه با حضور وزیر ارتباطات که در آن نماینده‌هایی از خانواده‌های ایرانی دعوت شده و درباره‌ی این موضوع صحبت کرده باشند در دست نیست. آخرین باری که یک نفر از این وزارت‌خانه درباره‌ی اینترنت امن در یکی از شبکه‌های اجتماعی از والدین نظرسنجی کرد، نتیجه به نفع محدودیت فضای مجازی نبود و بیشتر مردم تمایلی به استفاده از اینترنت امن نداشتند.

همچنین مشخص نیست اگر خانواده‌ها نگران مواجهه‌ی کودکانشان با محتواهای غیراخلاقی و خشونت‌آمیز هستند، چرا همه‌ی مردم ایران، بزرگ و کوچک تحت تأثیر این نگرانی قرار گرفته‌اند و مجبور به استفاده از محتوای محدودشده هستند.

بسیاری از کارشناسان می‌گویند اتفاقاً کودکان به ابزارهای دور زدن فیلترینگ بیشتر از بزرگسالان مجهز هستند.

سیامک زند رضوی، جامعه‌شناس و فعال حوزه کودک به زومیت می‌گوید: «کودک یعنی فرد زیر ۱۸ سال که به سرعت نسبت به استفاده از تکنولوژی مجهز می‌شود و این تجربه را بین هم‌سن‌وسالانش تکثیر می‌کند. بنابراین اینکه به بهانه‌ی محدود کردن کودکان بخواهیم همه را محدود کنیم نتیجه‌بخش نیست؛ چراکه در درجه‌ی اول داریم به بزرگسالان که کمتر به ظرفیت‌ها و میانبرها آشنایی دارند جفا می‌کنیم و همچنین باعث می‌شویم کودکان زیر ۱۸ سال مجبور شوند به‌دنبال راه‌های دیگری بگردند و به سرعت آن‌ها را یاد بگیرند.

زند رضوی می‌گوید ابتدا باید از تصمیم‌گیران بپرسیم چرا به خانواده‌ها برای کنترل محتوای دردسترس کودکان اعتماد نمی‌کنند اما به کارشناسان شرکت گوگل اعتماد دارند: «اگر با آن‌ها وارد گفتگو شوید می‌گویند ما به کارشناسان شرکت گوگل و محتوایی که آن‌ها برای کودکان مناسب می‌دانند اعتماد کرده‌‌ایم و از حالت جست‌وجوی امن استفاده کرده‌ایم. اینجا تناقضی وجود دارد. درحالی‌که مسئولان همیشه تصمیم‌گیری‌های دیگران را برای مردم ایران محکوم می‌کنند، چطور این‌ بار کارشناسان گوگل را باصلاحیت می‌دانند و درمقابل این صلاحیت را در پدر و مادرها به رسمیت نمی‌شناسند؟»

به گفته‌ی او محدودیت‌هایی که برای حفاظت کودکان اعمال می‌شوند اگر با ایجاد فرصت گفت‌وگو همراه نباشد اثربخش نخواهند بود: «برای مثال در مورد محتواهای پورنوگرافی وقتی شما از طرفی گفت‌وگو کردن درباره‌ی سلامت جنسی بچه‌ها را در مدارس و تلویزیون تابو اعلام می‌کنید و از طرفی با افزایش محدودیت‌ها برای کاربران امکان دردسترس بودن فیلترشکن‌‌ها را بالا می‌برید، کودکان به این محتوا دسترسی پیدا می‌کنند و به مرور روابط جنسی را به همین عنوان فهم می‌کنند. چون چیز دیگری به آن‌ها گفته نمی‌شود و همین موضوع خطر سوءاستفاده از کودکان را بالا می‌برد.»

این فعال حوزه‌ی کودک می‌گوید در درجه‌ی اول باید در سیاست‌های حفاظت از کودکان در فضای آنلاین، احترام به کودک و احترام به خانواده‌ی او را اصل قرار داد و کنترل فضای مجازی برای کودکان، باید با کمک والدین و معلمان و گفت‌وگوی این‌ دو با کودکان اتفاق بیفتد تا باعث شود کودکان آسیب کمتری ببینند.

جدول بررسی موردبه‌مورد وضعیت فعال بودن اجباری Safe Search در ۱۹۵ کشور دنیا: