شهرهای گمشده

کارتاژ

این شهر که در تونس امروزی واقع شده است توسط اقوام فینیقی پایه گذاری شده و مرکز امپراتوری کارتاژ در دوران باستان بود. این شهر در زمان خود در مدیترانه به قدرت اصلی تبدیل شده و دست‌کم برای ۳۰۰۰ سال پابرجا باقی ماند. به خاطر رقابت با سیراکوز (ناحیه در یونان باستان) و روم جنگ‌های متعددی بین آنان رخ داد که با تجاوز به خاک یکدیگر همراه بودند. شاید بتوان حمله مقتدرانه هانیبال به ایتالیای آن دوران را برجسته‌ترین نبرد آنان به شمار آورد. اما سرانجام کارتاژ در سال ۱۴۶ قبل از میلاد توسط ارتش روم نابود شد. رومی‌ها قبل از آنکه شهر را به آتش بکشند خانه به خانه حرکت کرده و به قتل و غارت و به اسیری گرفتن مردم پرداختند. بعدها رومیان خود از نو این شهر را تاسیس کرده و آن را به یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شهرهای امپراتوری روم بدل کردند. سالها گذشت تا این شهر برای بار دوم در سال ۶۹۸ پس از میلاد و این بار در هنگام فتوحات مسلمانان مجددا تخریب شد.

سیوداد پردیدا (Ciudad Perdida)

سیوداد پردیدا که در زبان اسپانیولی به معنای شهر گمشده است، شهری است تاریخی در سیرا نوادا (Sierra Nevada) کشور کلمبیا که بنا بر باور عموم ۸۰۰ سال بس از میلاد مسیح بنیان نهاده شد. شهر گمشده یک سری تراس که در دل مناطق کوهستانی کنده شده‌اند، شبکه‌ای از راه‌های سنگفرش شده و همچنین یک‌سری میادین مدور کوچک را در برمی‌گرفت. اعضاء قبایل محلی این شهر را تیونا می‌نامند و باور دارند این شهر قلب شبکه‌ای از روستاها است که زمانی سکونت‌گاه نیاکان‌شان یعنی قوم تایرونا (Tairona) بوده است. ظاهرا این شهر در زمان جنگ و فتوحات اسپانیایی‌ها متروکه شد. سیوداد پردیدا در ۱۹۷۲ توسط یک گروه کاشف گنج کشف شد.

تروی

فکر می‌کنم دست کم اکثر ما این شهر را می‌شناسیم. تروی شهری است افسانه‌ای که در قسمت شمال غربی ترکیه امروز قرار گرفته بود. این شهر در اثر حماسی شاعر یونانی هومر یعنی ایلیاد نقشی مهم برعهده داشت. براساس افسانه ایلیاد این شهر جایی بود که جنگ تروا در آن رخ داد. امروزه بقایای این شهر تاریخی کشف شده و از افسانه به واقعیت بدل شده است. حفاری‌های باستان شناسی نشان می‌دهد تروی شامل لایه‌های متعدد تخریب شده می‌باشد. لایه تروی VIIa احتمالا متعلق به همان شهر تروی مدنظر هومر در ایلیاد است که تاریخ ساختش بین اواسط تا اواخر قرن ۱۳ پیش از میلاد برآورد می‌شود.

اسکارا بری (Skara Brae)

این شهر که در جزیره اصلی یورکنی قرار داشته (جزایر یورکنی در شمال اسکاتلند قرار دارد) جزء بهترین دهکده‌های متعلق به عصر سنگ است که در قاره اروپا واقع شده‌اند. این شهر برای صدها سال توسط ماسه پوشیده شده بود تا سرانجام در سال ۱۸۵۰ طوفان عظیمی محل آن را نشان داد. دیوارهای سنگی آن بسیار خوب باقی مانده‌اند چرا که ظاهرا منازل مسکونی بلافاصله پس از ترک ساکنین شهر توسط شن پر شده‌اند. به دلیل آنکه این جزیره فاقد پوشش درختی بوده تمامی اثاثیه از سنگ ساخته شده و در نتیجه آنها نیز از چنگال اثرات تخریبی گذر زمان برحذر مانده‌اند. اسکارا بری از ۳۱۸۰ تا ۲۵۰۰ پیش از میلاد مسکونی بوده اما بعد از تغییرات اقلیمی که باعث سردی و رطوبت بیش از اندازه منطقه شده بود ساکنان مجبور به ترک خانه‌های خود شدند.

ممفیس

ممفیس شهری است که حدود ۳۱۰۰ سال پیش از میلاد تاسیس شد. این شهر افسانه‌ای را منس(Menes) پادشاهی که مصر علیا و سفلی را با هم متحد نمود، پایه گذاری کرد. پیش از آن ممفیس بیشتر به قلعه‌ای نظامی شبیه بود، جایی که منس از آنجا منابع آب و زمین‌های بین مصر علیا و دلتای رود نیل را تحت نظر داشت. در طی سلسله سوم پادشاهی، ساکارا (بزرگ‌ترین محل تدفین کشور مصر در نزدیک ممفیس) به طرز قابل ملاحضه‌ای رشد کرده و با اهرام شگفت انگیزش حیرت همگان را برانگیخته بود. ممفیس از این نظر با نوبیا، آسیریا، پرسیا و ماکدونیا که تحت نظر اسکندر کبیر بودند برابری می‌کرد. این نقطه به عنوان مرکزی مذهبی بسیار مورد توجه بود تا آنکه با ظهور مسیحیت و به دنبال آن اسلام از شکوه و درخشش کاسته شده و پس از آنکه مسلمانان در ۶۴۰ بعد از میلاد مصر را تسخیر کردند، متروکه شد. از جمله خرابه‌های برجا مانده از ممفیس می‌توان معبد بزرگ پتاه (Ptah) را نام برد، همچنین کاخ‌های سلطنتی فراعنه و مجسمه بزرگی از رامسس دوم از دیگر موارد هستند. در نزدیکی این شهر اهرام ساکارا قرار گرفته‌اند.

کارال

این شهر که یکی از کهن‌ترین شهرهای گمشده قاره آمریکا به شمار می‌رود، در دره سوپ (Supe) در کشور پرو واقع شده بود. کارال در فاصله سال‌های ۲۶۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد مسکونی بوده و بیش از ۳٫۰۰۰ نفر سکنه داشت. این شهر در زمره بزرگ‌ترین شهرهای تمدن نورته چیکو (Norte Chico) جای داشت. کارال از یک محوطه عمومی مرکزی و وسیع تشکیل شده بود که ۶ سکوی بزرگ خاکریز مانند حول آن قرار گرفته بود. همه شهرهای گمشده در دره سوپ تشابهاتی با یکدیگر دارند هر چند دیگر شهرها سکوهای کوچک‌تر با دوایر سنگی داشتند. با این توصیف شاید کارال مرکز و نقطه ثقل این تمدن درخشان بوده است. ظاهرا مردمان ساکن این شهر صلح طلب بوده‌اند چرا که هیچ نشانی از ابزار و ادوات جنگی یا استحکامات نظامی در آن مشاهده نشده است.

بابل

بابل مرکز و پایتخت امپراتوری بابل یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های کهن بود که در کنار رود فرات ساخته شد. این شهر در طول هرج و مرج‌های سال ۱۱۸۰ پیش از میلاد رو به زوال و نابودی رفت اما در پی کمک‌های شایان امپراتوری آشور بار دیگر مسیر رشد و شکوفایی را طی کرده و در قرن نهم پیش از میلاد از نو سر برآورد. رنگ‌های درخشان و تجمل و شکوه بابل مربوط به دوره‌ای است که نبوکد نصر یا همان بخت‌النصر فرمانروایی را برعهده داشت. او بود که دستور ساخت باغ‌های معلق معروف را داد که یکی از عجایب دوران باستان به حساب می‌آیند. امروز تمام چیزی که از این شهر باستانی باقی مانده مجموعه‌ای است از ساختمان‌های آجری شکسته و فروریخته و آوارهایی که در جلگه وسیع و حاصلخیز بین‌النهرین بین رودهای دجله و فرات در کشور عراق برجای مانده‌اند.

تیکسیلا (Taxila)

این شهر که در شمال غربی کشور پاکستان و در ناحیه پنجاب قرار گرفته یکی از شهرهای کهنی است که توسط پادشاه مقتدر ایران داریوش کبیر در ۵۱۸ پیش از میلاد ضمیمه خاک ایران شد. در ۳۲۶ قبل از میلاد این شهر توسط اسکندر کبیر محاصره شد. توسط فاتحان جانشین تحت سلطه درآمد و به یکی از بزرگ‌ترین مراکز بودیسم تبدیل شد. توماس یکی از شخصیت‌های مسیحی برجسته در قرن اول پس از میلاد از آن دیدن کرد. موفقیت عمده این شهر در دوران باستان بیشتر مرهون محل قرار گیری آن بود چرا که این شهر محل ارتباط سه مسیر تجاری بسیار مهم آن دوران بوده است. وقتی آنها رو به انحطاط رفتند این شهر نیز جاذبه و مقبولیت خود را از دست داد و در نهایت در قرن پنجم توسط قوم هون تخریب شد.

سوکوتایی (Sukhothai)

سوکوتایی یکی از قدیم‌ترین و در عین حال مهم‌ترین شهرهای تاریخی تایلند به شمار می‌رود. در اصل یک شهر ایالتی در نزدیکی آنگکور و امپراتوری خمر بوده که استقلال خود را در قرن ۱۳ به دست آورده و به عنوان مرکز اولین ایالت مستقل و واحد تایلند شناخته شد. گفته می‌شود این شهر باستانی ۸۰٫۰۰۰ نفر سکنه داشته است. بعد از ۱۳۵۱ زمانی که آیوتایا (Ayutthaya) به عنوان اولین پایتخت قدرتمند سلسله تای بنیان نهاده شد، سوکوتایی رفته رفته اعتبار و اهمیت خود را از دست داد و در ۱۴۳۸ سقوط کرده و ضمیمه قلمرو اوتایا شد. در اواخر قرن ۱۵ تا اوایل قرن ۱۶ این شهر متروکه شده و دوران طلایی خود را برای همیشه پشت سر نهاد.

تیمگد (Timgad)

این شهر یک از شهرهای کلونی نشین رومی بوده که در کشور الجزایر واقع شده و توسط تراجان امپراتور رومی، در ۱۰۰ پس از میلاد بنیان نهاده شد. تیمگد که در اصل برای جمعیتی حدود ۱۵٫۰۰۰ نفر طرح ریزی شده بود به سرعت رشد کرد. تیمگد براساس اصول معماری رومی بنیان نهاده شده و یکی از بهترین نمونه‌های آن می‌باشد. در قرن ۵ این شهر توسط واندال‌ها (قبایل شرق آلمان) نابود شده و دو قرن بعد بربرها بر آن تاختند. به دنبال آن تیگمد از صفحه تاریخ پاک شد و به جمع دیگر شهرهای گمشده امپراتوری روم پیوست تا آنکه در ۱۸۸۱ بقایای آن کشف شد.

موئن‌جودرو (Mohenjo-Daro)

این شهر که حدود ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد تاسیس شده یکی از قدیمی‌ترین مناطق شهری جهان به حساب می‌آید. این شهر گاهی اوقات به عنوان یک کلان شهر ارجاع داده می‌شود. طراحی این شهر بر مبنای شبکه‌ای از خیابان‌ها است که در یک الگوی منظم و کامل امتداد یافته‌اند. تخمین زده می‌شود این شهر حدود ۳۵٫۰۰۰ سکنه داشته است. معماری ساختمان‌های آن به طور ویژه ممتاز بوده و از مواد گوناگونی همچون الوارهای چوبی سوخته شده و آجرهایی ساخته شده از گل که در آفتاب خشک شده و کاملا هم اندازه هستند درست شده است. موئن جودرو و تمدن دره ایندوس (Indus) حدود ۱۷۰۰ پیش از میلاد بدون هیچ رده‌پایی از صفحه تاریخ پاک شدند. این شهر در دهه ۱۹۲۰ از نو کشف شد.

زیمباوه بزرگ

زیمباوه بزرگ در اصل مجموعه‌ای از خرابه‌های سنگی است که در منطقه وسیعی از کشور زیمباوه امروزی گسترده شده‌اند، کشوری که نام خود را از همین خرابه‌ها گرفته است. لغت بزرگ اشاره‌ای است به وسعت محل قرار گیری آن و صدها خرابه کوچکی که به نام زیمباوه شناخته شده و در سرتاسر کشور پخش شده‌اند. این بناها توسط مردمان بومی بانتو ساخته شده‌ و زمان ساخت آنها به قرن یازدهم برمی‌گردد. این ساختمان‌ها برای بیش از ۳۰۰ سال دوام داشته‌اند. تخمین زده می‌شود در روزهای اوج و شکوفایی، زیمباوه بزرگ بیش از ۱۸٫۰۰۰ سکنه داشته است. به دلیل کمبود منابع آب که ناشی از تغییرات اقلیم بود و همچنین قحطی که به دنبال آن گریبانگیر ساکنین شد و نیز وضعیت سیاسی ناپایدار، ساکنان مجبور به ترک آن شده و بدین ترتیب دوران طلایی آن به سر رسید.

هترا (Hatra)

هترا یا الحضر شهری بود نیرومند و بزرگ که تحت تاثیر امپراتوری ایران قرار داشته و پایتخت اولین قلمرو اعراب به شمار می‌رفته است. این شهر بارها مورد هجوم رومیان قرار گرفت اما به مدد دیوارهای بلند و قطور و همچنین استحکامات تقویت شده‌اش سر تسلیم فرود نیاورد. هترا در سال ۲۴۱ پس از میلاد توسط امپراتور ساسانی شاپور اول تسخیر شده، تخریب شد. خرابه‌های هترا در عراق امروزی و بویژه معبد هلنیستی و معماری رومی آن که با تزئینات شرقی در هم آمیخته گواهی است بر شکوه و بزرگی این شهر در دوران طلایی‌اش.

سانچی

در محل قرار گیری سانچی ساختمان تاریخی واقع شده که بیش از هزار سال قدمت دارد. این سازه در ابتدا به صورت استوپای(Stupa) متعلق به قرن سوم پیش از میلاد شکل گرفته و با یک سری از معابد بودایی و خانقاه تکمیل شده است. چیزی که اکنون در این نقطه قابل مشاهده است آثاری است که در قرن دهم یا یازدهم ساخته شده‌اند. روزگاری این مکان میعادگاه زائران بودایی فراوانی بود ولی در قرن سیزدهم و در پی رو به انحطاط رفتن آئین بودایی در هند، سانچی متروکه شده و جنگل به سرعت به سمت آن پیشروی نمود. این شهر گمشده در ۱۸۱۸ بوسیله مقامات بریتانیایی مجددا کشف شد.

هاتوسا (Hattusa)

هاتوسا در قرن ۱۷ پیش از میلاد به عنوان مرکز امپراتوری هیتی‌ها شناخته می‌شد. در ۱۲۰۰ قبل از میلاد این شهر همراه با ایالات هیتی به عنوان بخشی از زوال عصر برنز نابود شد متعاقب آن ساکنان آن را ترک نموده و در نهایت متروکه شد. بنابر تخمی‌نهای جدید جمعیت این شهر بین ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر برآورد می‌شود البته این رقم مربوطه به دورانی است که این شهر در اوج شکوفایی خود قرار داشته است. از خانه‌های مسکونی که با آجر و الوار ساخته شده بودند چیزی باقی نمانده تنها می‌توان خرابه‌های سنگی معابد و کاخ‌ها را در محل شهر مشاهده نمود. هاتوسا در اوایل قرن بیستم و در نواحی مرکزی کشور ترکیه توسط گروهی از باستان شناسان آلمانی کشف شد. مهم‌ترین کشف صورت گرفته در این شهر لوحه‌های سفالی است که شامل مجموعه قوانین آن دوران و ادبیات کهن خاور نزدیک هستند. این شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.

چان چان (Chan Chan)

شهر خشتی و گسترده چان چان در کشور پرو بزرگ‌ترین شهر این منطقه تا پیش از ورود آمریکایی‌ها به این نواحی بوده است. مصالح به کار برده شده در ساخت آن آجر یا خشت خام بوده و بناها غالبا با تزئینات و پیرایه‌هایی با نقوش برجسته و تقریبا نزدیک به سبک عربی مزین شده بودند. مرکز شهر شامل تعدادی قلعه و استحکامات بوده که اتاق‌هایی برای تشریفات، تالارهای تدفین و معابد را در برمی‌گرفتند. این شهر توسط چیمو (Chimu) در حدود ۸۵۰ پس از میلاد ساخته شده و تا زمانی که توسط امپراتوری اینکا در ۱۴۷۰ تسخیر شد پابرجا باقی ماند. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۳۰٫۰۰۰ نفر در این شهر سکنی گزیده بودند.

مسا ورده

مسا ورده در جنوب غربی ایالت کلرادو قرار گرفته و مسکن صخره نشینان باستانی یعنی مردمان آناسازی(Anasazi) بوده است. در قرن دوازدهم این قبیله شروع به ساخت خانه‌های‌شان در غارهای کم ژرفا و در زیر صخره‌های که در امتداد دیواره‌های دره‌ها قرار گرفته بودند، کردند. بعضی از این اقامتگاه‌ها به اندازه بزرگ بود که ۱۵۰ اتاق را شامل می‌شد. در ۱۳۰۰ تمامی مردمان آناسازی‌ مساورده را ترک نمودند، اما خرابه‌های برجا مانده تفریبا به طور کامل دست نخورده باقی ماند. سوال‌ها پیرامون این عزیمت ناگهانی همچنان بی‌جواب باقی مانده‌اند. هر چند هجوم قبایل شمالی بیگانه و خشکسالی از جمله دلایلی است که گمان می‌رود پاسخ این معما باشند.

پرسپولیس

پرسپولیس پایتخت تشریفاتی امپراتوری قدرتمند ایران یعنی هخامنشیان بوده است. آثار برجای مانده از آن در ۷۰ کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار گرفته و امروزه به نام تخت جمشید شناخته می‌شود.

این شهر در اصل پارسا (Parsa) یا پارسه نامیده می‌شده و پرسپولیس برگرفته از لغت یونانی پرسس پولیس (Persas Polis) به معنای شهر پارسی یا ایرانی بوده است. بنا بر توصیفات این شهر بسیار زیبا بوده و با کارهای هنری ارزشمندی آراسته و تزئین شده بود که متاسفانه تنها تعداد اندکی از آنها تا به امروز باقی مانده‌اند. در ۳۳۱ پیش از میلاد اسکندر کبیر در تلاش برای تسخیر امپراتوری ایران این شهر را به آتش کشید تا به نوعی انتقام سوزانده شدن آکروپولیس در آتن را گرفته باشد. این شهر همچنان به عنوان پایتخت ایران در زمان امپراتوری مکدونیان باقی ماند تا آنکه به تدریج از لوح روزگار محو شد. آثار به جا مانده از این شهر جزء فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند.

در اینجا بخش نخست مطلب ما پیرامون شهرهای فراموش شده به پایان رسید. در ادامه شما را با دیگر شهرهای گمشده جهان آشنا می‌کنیم. همچنان با ما همراه باشید.