اختلال و قطع اینترنت، فیلترشکن‌ها، پراکسی‌ها و مسدودسازی برخی سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در هفته‌های قبل، منجر به یک جنبش ملی برای به‌روزرسانی و تست انواع و اقسام روش‌ها و ابزارهای دور زدن فیلترینگ و اختلال اینترنت در ایران شد. به عبارت دیگر ابزارهای قبلی عبور از فیلترینگ که روی گوشی و کامپیوتر ده‌ها میلیون ایرانی نصب بود، در هفته‌های گذشته یک محک جدی خوردند و برخی از آنها به علت ناکارآمدی حذف شدند و فیلترشکن‌های جدیدتری جایگزین آنها شدند.شدت این تغییرات در محک و آزمون انواع فیلترشکن در کشور ایران به حدی است که آمار جهانی را نیز تکان می‌دهد و یک شوک جدید به بازار عرضه‌کنندگان VPN وارد می‌کند.
کما اینکه برخی از ارایه‌دهندگان این خدمات از ورود و خروج میلیونی کاربران از مقصد ایران روی بسترهای خود گزارش دادند و فرصتی طلایی برای مارکتینگ و بازاریابی نام‌ها و برندهای جدید در بازار فیلترشکن فراهم شد و از این رهگذر برخی توانستند بهره مناسب را ببرند.به گزارش عصر ارتباط، البته حسب سوابق و مثل غربی که «پنیر مفت تنها در تله موش پیدا می‌شود»، از این مهم نیز نباید چشم‌پوشی کرد که نصب ابزارهای موسوم به فیلترشکن، می‌تواند خسارات امنیتی زیادی هم برای کاربران ایرانی و هم برای کشور ایجاد کند.چراکه بخش زیادی از ارایه‌دهندگان این ابزار، امکان دسترسی و سو‌ءاستفاده‌های زیادی از طریق موبایل و کامپیوتر ایرانی‌ها خواهند داشت و می‌توانند میلیون‌ها نفر را به اصطلاح فنی آن به «زامبی» تبدیل کرده و اختیار ابزار آنها را به اشکال مختلف اعم از وارد کردن انواع بدافزارها به دستگاه قربانی یا استفاده از آن برای طراحی حملات هکری به خدمات و نهادهای مختلف استفاده کنند که گذشته از انتقال مسوولیت‌های حقوقی و قانونی به قربانی، می‌تواند خسارات زیادی نیز در سطح ملی ایجاد کند.
با این وجود حداقل با گذشت هفته‌های اخیر و اعمال انواع محدودیت‌های فنی در کشور، همچنان به نظر نمی‌رسد راهکاری قاطع و جامع وجود داشته باشد و این مساله نیز در بلند مدت و با آزمون و خطای راه‌های عبور از فیلترینگ و تداوم انتقال تجربه میان کاربران ایرانی، می‌تواند معضلات خاص خود را ایجاد کند.اما به گواه شواهد و آمار، استفاده از شبکه خصوصی مجازی یا وی‌پی‌ان (VPN) در ایران، بعد از اعتراضات و محدودسازی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، سر به فلک کشیده است.در همین راستا شبکه سی.ان.بی.سی (CNBC) در گزارشی به بررسی هجوم بی‌سابقه ایرانیان به استفاده از VPN برای عبور از اختلالات گسترده اینترنت پرداخته است.بر اساس داده‌های شرکت‌های مانیتورینگ اینترنت مانند Cloudflare و NetBlocks، قطعی اینترنت، ابتدا در ۱۹ سپتامبر در شبکه‌های ارتباطی ایران آغاز شد و طی دو هفته و نیم بعد از آن، ادامه داشته است. گروه‌های نظارت بر اینترنت و فعالان حقوق دیجیتال می‌گویند هر روز شاهد اختلالات شبکه «به سبک منع آمدوشد» هستند و دسترسی از حدود ساعت چهار عصر به وقت محلی تا آخر شب قطع می‌شود.
در همین راستا ایران، دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام، دو سرویس رسانه‌های اجتماعی را که فیلتر نبودند نیز مسدود کرد. دسترسی توییتر، فیس‌بوک، یوتیوب و چندین پلتفرم دیگر، سال‌ها پیش در ایران ممنوع شده‌اند. در نتیجه، ایرانی‌ها به VPNها هجوم آورده‌اند؛ سرویس‌هایی که ترافیک آنها را رمزگذاری و به یک سرور راه دور در دیگر نقاط جهان هدایت می‌کنند تا فعالیت آنلاین خود را پنهان کنند. این امر به آنها اجازه می‌دهد تا به سایت‌ها و برنامه‌های فیلترشده دسترسی پیدا کنند.
تقاضای گسترده برای VPN
بر اساس آمار و ادعای یک سایت بررسی VPN، یک روز پس از ممنوعیت واتس‌اپ و اینستاگرام، تقاضا برای خدمات VPN نسبت به ۲۸ روز قبل از آن، ۲۱۶۴ درصد افزایش یافت. به گفته این شرکت، تا ۲۶ سپتامبر، تقاضای ورود به اینستاگرام، ۳۰۸۲ درصد یعنی بالاتر از میانگین، به اوج خود رسید و از آن زمان تا کنون همچنان در ۱۹۹۱ درصد یعنی بالاتر از سطح نرمال باقی مانده است.سیمون میلیانو، رییس بخش تحقیقات این سایت به شبکه CNBC گفت: رسانه‌های اجتماعی، نقش مهمی در اعتراضات، در سراسر جهان دارند. این رسانه‌ها به معترضان اجازه می‌دهند تا سازماندهی شوند و اطمینان حاصل کنند که مقامات نمی‌توانند روایت‌ها را کنترل کنند و شواهد را از بین ببرند.»وی افزود: تصمیم مقامات ایرانی برای مسدود کردن دسترسی به این پلتفرم‌ها با شروع اعتراض‌ها، باعث شده تقاضا برایVPNها به شدت افزایش یابد.این تقاضا، بسیار بیشتر از زمان اعتراضات در سال ۲۰۱۹ بود که با افزایش قیمت سوخت آغاز شد. آن اتفاقات، تقریبا به قطع کامل اینترنت برای ۱۲ روز منجر شد. طبق اظهارات میلیانو، در آن زمان، اوج تقاضا، تنها حدود ۱۶۴ درصد، بیشتر از حد معمول بود.در هفته‌های قبل تهران به دنبال جلوگیری از اشتراک‌گذاری تصاویرِ اعتراضات و اختلال ارتباطی در این زمینه است و وزارت خارجه ایران به درخواست شبکه CNBC برای اظهارنظر پاسخ نداد.
علت کاربری بالای VPNها در ایران
وی.پی.ان، روش متداول برای افرادی است که در کشورهایی با محدودیت اینترنت، به خدمات مسدود شده دسترسی دارند. به عنوان مثال، VPNها در چین، اغلب به عنوان راه‌حل محدودیت دسترسی به پلتفرم‌های غربی مسدودشده توسط پکن، مانند گوگل، فیس‌بوک و توییتر استفاده می‌شوند.به گفته کاربران، پلتفرم‌های خانگی مانند WeChatو Tencent بسیار محدود هستند. همچنین روسیه در ماه مارس، پس از اینکه محدودیت‌های اینترنت را بعد از حمله به اوکراین تشدید کرد، شاهد افزایش تقاضا برای VPN بود.در همین زمینه، یک استارت‌آپ سوییسی عرضه‌کننده VPN که نام محصولش در هفته‌های اخیر میان کاربران ایرانی پررنگ شده بود، مدعی شد در اوج اعتراضات ایران در مقایسه با سطوح متوسط جامعه، شاهد ثبت‌نام روزانه در بالون خدمات VPN خود به میزان ۵هزار درصد بوده است. این استارت‌آپ، بیشتر به عنوان عرضه‌کننده یک سرویس ایمیل محبوب با محوریت حفظ حریم خصوصی شناخته می‌شود.مدیرعامل و بنیانگذار این شرکت به CNBC گفته: از زمان شروع اعتراضات در ایران، شاهد افزایش بی‌سابقه تقاضا برای محصولVPN این شرکت بوده‌ایم. حتی قبل از آن، استفاده از VPN در ایران، به دلیل سانسور و ترس از نظارت زیاد بوده است. از نظر تاریخی، ما شاهد محدودسازی اینترنت در دوره‌های ناآرامی در ایران بوده‌ایم و همین امر، منجر به افزایش استفاده از VPN شده است.طبق گزارش سایت بررسی بازار VPNها، نیز افزایش‌تقاضای ایرانی‌ها با یک جهش بی‌سابقه مواجه شده است و در این میان استفاده از VPNهای رایگان به مراتب بیشتر از نمونه‌های پولی و نیازمند اشتراک ماهانه بوده است.
چالش‌های استفاده از VPN در ایران
اما استفاده از VPN در کشورهای دارای محدودیت مانند ایران چندان بی‌چالش و به راحتی نیست.در همین خصوص یک افسر ارشد امنیت اطلاعات منطقه EMEA در Check Point Software می‌گوید: «برای حکومت‌ها، مسدودسازی آدرس‌های IP سرورهای VPN بسیار آسان است، زیرا می‌توان آنها را به راحتی پیدا کرد. به همین دلیل متوجه می‌شوید VPNهای رایگان، فقط برای مدت کوتاهی قبل از شناسایی و مسدود شدن، در دسترس هستند.»نت بلاکس، شرکت مانیتورینگ اینترنت، در یک پست وبلاگی اعلام کرد قطعی دوره‌ای اینترنت در ایران، هر روز به شیوه منع رفت‌وآمد ادامه داشته است. بر اساس اعلام این شرکت، این اختلال بر اتصال در لایه شبکه، تاثیر می‌گذارد؛ به این معنا که این اختلال‌ها به راحتی از طریق استفاده از VPN حل نمی‌شوند.
در خصوص ایجاد اختلال در دسترسی به VPNها یک کارشناس مدعی شد: «این، یک فناوری جدید و با امکان بازرسی عمیق است که برای غیرقابل اعتماد کردن شبکه، توسعه داده شده است. چنین فناوری به ارایه‌دهندگان خدمات اینترنتی و دولت‌ها اجازه می‌دهد تا داده‌های موجود در یک شبکه را نظارت و مسدود کنند.»به گفته وی، برای خنثی کردن اتصالات VPNهای جدید، بسیار تهاجمی‌تر اقدام می‌شود.در همین زمینه مدیر عامل شرکت سوییسی ارایه VPN مدعی است که این شرکت، فناوری‌های ضدسانسور را در نرم‌افزار VPN خود تعبیه کرده تا حتی در شرایط چالش‌برانگیز شبکه، اتصال را تضمین کند.ادعایی که حداقل از سوی برخی کاربران ایرانی این محصول رد شده و اعلام می‌شود که در زمان‌های متعددی این ابزار نیز بی‌استفاده است.البته VPNها تنها تکنیک‌هایی نیستند که شهروندان می‌توانند برای دور زدن فیلترینگ اینترنت استفاده کنند.
در همین راستا برخی داوطلبان در حال راه‌اندازی به اصطلاح سرورهای پراکسی یا «پراکسی‌هایی» در مرورگرهای خود هستند تا به ایرانیان اجازه دسترسی به ابزارهای عبور از فیلترینگ را بدهند؛ نرم‌افزاری که ترافیک را از طریق یک شبکه «Relay» در سراسر جهان هدایت می‌کند تا فعالیت آنها را پنهان کند.به طور خلاصه آن‌طور که پیداست، ظاهرا نبرد عبور از فیلترینگ و اختلال در عبور از فیلترشکن‌ها، نبردی بی‌پایان و همه روزه است و فارغ از مشکلات گسترده ناشی از این موضوع، اگر در گذشته ابزار دسترسی به VPNها و پراکسی‌ها گاه به مدتی طولانی نیاز به جایگزینی نداشتند و برخی نیز بدون مشکل کار می‌کردند، اکنون به نظر می‌رسد کاربران ایرانی تقریبا هفتگی و گاه روزانه در حال حذف، جایگزینی، به‌روزرسانی و آزمون انواع و اقسام روش‌ها و محصولاتی هستند که به شکل شبانه‌روزی در قالب کلیپ‌های اطلاع‌رسانی! (تبلیغاتی) در شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های مختلف در حال دست به دست شدن است.البته در این میان تداوم فروش خدمات عبور از فیلترینگ آن هم بر بستر برخی پیام‌رسان‌های داخلی و با استفاده از درگاه‌های بانکی نیز، یک ابهام قدیمی است که همچنان نیز پابرجاست و ظاهرا عزم یا روشی برای مهار آن نیز وجود ندارد.
نظرات کاربران