سالی که گذشت پرچالش‌ترین، تاریک‌ترین و پرخسارت‌ترین سال تاریخ کشور برای صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات، فعالان فضای مجازی و انبوهی از شاغلان و کسب‌وکارهای اینترنتی و غیر اینترنتی بود به نحوی که هر ماه از سال با یک چالش بزرگ در این حوزه مواجه بودیم.از جمله مهترین رویدادهای مهم هر ماه سال جاری عبارت بودند از خروج طرح صیانت از مجلس، هک گسترده سامانه‌های شهرداری، حمله به صنایع فولادی، اختلال مکرر اینترنت، آغاز کابوس قطع اینترنت و فیلترینگ، آغاز تحریمهای سایبری، خسارات سنگین ناشی از فیلترینگ و اختلال اینترنت، رونمایی از اینترنت ماهواره‌ای و طبقاتی و …
نظر به گستردگی موضوعات حوزه فاوای ایرانی در سال ۱۴۰۱ از ورود به انبوهی از مطالب، وعده‌ها و خسارات ناشی از فیلترینگ و اختلال اینترنت و کسب‌وکارها صرف نظر شد.اما آنچه در بررسی و رصد اخبار حوزه فاوا و فضای مجازی کشور به چشم خورد این بود که دو کلمه «فیلترینگ» و «خسارت» پرتکرارترین واژگان سال ۱۴۰۱ برای این حوزه بود.
- فروردین: خروج طرح صیانت از مجلس
مهمترین رویداد فروردین ماه سال جدید با افزایش تعرفه اینترنت و حواشی زیاد پیرامون طرح پرحاشیه صیانت در مجلس آغاز شد. چراکه در اواخر سال قبل زمزمه‌های به سرانجام رسیدن و نهایی شدن این طرح با وجود مخالفت‌های گسترده ادامه داشت.
- ۱۵ فروردین: حواشی طرح صیانت
در این تاریخ عده‌ای از نمایندگان مجلس با توجه به سرعت پیشبرد این طرح در کمیسیون ویژه طرح صیانت از کاربران فضای مجازی، پیگیری برای بازگشت این طرح مهم با توجه به ابعاد گسترده آن را به صحن علنی مجلس داشتند تا این کمیسیون به تنهایی موفق به تایید و تصویب طرح نشود.
رشیدی کوچی نماینده مجلس در آن مقطع گفته بود: درباره چرایی تلاش جمعی از نمایندگان برای بازگرداندن طرح صیانت به صحن مجلس گفته بود که اینکه ۱۸ نماینده بخواهند چنین طرح مهمی‌را در ذیل اصل ۸۵ قانون اساسی و کمیسیون مشترک پیش ببرند، موجب ایجاد نگرانی برای مردم می‌شود و ممکن از بحث شفاف سازی هم فاصله بگیریم. ما به دنبال این هستیم که این طرح را از کمیسیون مشترک بگیریم و در صحن مجلس بررسی کنیم و تاکنون هم ۱۸۵ نماینده این تقاضای قانونی را به امضا رسانده اند که این نامه امروز تقدیم هیات رییسه می‌شود.
- ۱۵ فروردین: مالیات شاخ‌های مجازی
موضوع مالیات‌ستانی از شاخ‌های مجازی به ویژه در اینستاگرام نیز طرحی بود که با توجه به درآمد بالای برخی از این افراد و فشارهای رسانه‌ای در دستور کار سازمان امور مالیاتی قرار گرفت. در این مقطع مدیرکل دفتر طراحی و تحلیل فرایندهای مالیاتی گفته بود: امسال تلاش می‌کنیم هم از بلاگرها، انفلوئنسرها و هم از صفحات خرید و فروش کالا و خدمات در فضای مجازی براساس درآمدهایی که دارند، مالیات بگیریم.هر چند که در نیمه‌های سال با به باد رفتن اینستاگرام خبری از سرنوشت این ماجرا در دست نیست.
- ۲۰ فروردین: افزایش تعرفه اینترنت
شروع سال جدید اما با افزایش تعرفه اینترنت نیز همراه بود که طبعا واکنش‌های خاص خود را از سوی کاربران به دنبال داشت و در این تاریخ رگولاتوری با انتشار اطلاعیه‌ای به دفاع از افزایش نرخ اینترنت پرداخت و اعلام کرد: کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات به عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیر در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هیچگونه مصوبه جدیدی در مورد تعرفه اینترنت نداشته است و آخرین تعرفه مصوب اینترنت همراه مربوط به سال ۹۵ و برای دسترسی ثابت مربوط به سال ۹۶ است که طی آنها سقف و کف قیمت تعیین شده است تا اپراتورهای بخش خصوصی نسبت به تعیین قیمت خدمات و بسته‌های اینترنتی در محدوده سقف و کف اقدام کنند.
- ۲۷ فروردین: خروج طرح صیانت از مجلس
و سرانجام در روزهای پایانی ماه فروردین انتشار نامه‌ای از سوی رییس مجلس که با اعتراضات تند بخشی از نمایندگان مجلس نیز همراه شد، نقطه پایانی بر سرانجام طرح صیانت در خانه ملت گذاشته شد.
در این تاریخ قالیباف در نامه‌ای خطاب به ابراهیم رییسی، به عنوان رییس شورای عالی فضای مجازی و با استناد به حکم رهبر انقلاب، اعلام شد که این شورا «نقطه کانونی متمرکز برای سیاست‌گذاری، تصمیم گیری و هماهنگی در فضای مجازی کشور» است و لذا بررسی طرح صیانت از مجلس خارج و به شورای عالی فضای مجازی سپرده شد که تا پایان سال نیز خبری از سرنوشت این طرح نشد.
- اردیبهشت- انعقاد قرارداد توسعه فیبرنوری
اردیبهشت‌ماه سال جاری نیز با چند رویداد مهم در حوزه فاوا رقم خورد که از آن جمله می‌توان به انحلال اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی، انقعاد قرارداد توسعه فیبرنوری و به تعویق افتادن تکمیل طرح نسخه الکترونیکی اشاره کرد. اگرچه در این ماه زمزمه‌های ممنوعیت واردات گوشی‌های لوکس از طرف مجلس و همچنین تکذیب اختلال سامانه فرابورس به علت حمله سایبری نیز مطرح شد.
- ۴ اردیبهشت: شوت تکمیل نسخه الکترونیکی
طرح نسخه الکترونیکی یکی از پرحاشیه‌ترین و پرهزینه‌ترین طرح‌های الکترونیکی کشور برای مردم به شمار می‌رود که بدون توجه به نواقص متعدد و آشکار آن از سوی دولت قبل در دستور کار قرار گرفت. با آغاز به کار دولت جدید، اما دولت سیزدهم هم تصمیم به ادامه این طرح با وجود مشکلات آن گرفت.اگرچه قرار بود برای چندین و چندمین بار از وعده‌های تکمیل این طرح، نسخه الکترونیکی در اردیبهشت‌ماه سال جاری به طور کامل تکمیل شود که در سر رسید این وعده، معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد: با همکاری سه وزارتخانه بهداشت، ارتباطات، اطلاعات و بیمه‌ها، طرح نسخه‌نویسی الکترونیک تا پایان سال جاری کامل اجرا خواهد شد.اتفاقی که با رسیدن به پایان سال نیز رخ نداد و همچنان نیز خبری از تحقق کامل این طرح نیست.
- ۷ اردیبهشت: اختصاص سهم دولت به فیبرنوری
هفتم اردیبهشت ماه سال جاری زارع‌پور وزیر ارتباطات اعلام کرد: ما یک طرح ملی با عنوان «طرح فیبرنوری منازل و کسب و کارها» را در راستای ایجاد یک شبکه پرسرعت و با کیفیت دنبال می‌کنیم. امروز هیئت دولت تصویب کرد که ۸ درصد از سهم دولت از درآمد اپراتورهای تلفن همراه صرف توسعه ارتباطات پرسرعت مبتنی بر فیبرنوری شود.به گفته وی هر زمان این مصوبه ابلاغ شود، ما ظرف یکی دو هفته آینده فراخوان عمومی‌به اپراتورها خواهیم داد، تقسیم کار ملی صورت خواهد گرفت و این پروژه با سرعت بیشتری دنبال خواهد شد.
- ۱۲ اردیبهشت: انحلال اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی
سال جدید اما با فشارهای مستمر وزارت صمت به اتحادیه کسب و کارهای مجازی آغاز شد و سرانجام در تاریخ ۱۲ اردیبهشت خبر انحلال و تفکیک این اتحادیه تقریبا پرحاشیه اعلام شد و وزیر صنعت، معدن و تجارت با تفکیک اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی به ۲ اتحادیه کسب و کارهای مجازی توزیعی و اتحادیه کسب و کارهای مجازی خدماتی موافقت کرد.حواشی اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی در اردیبهشت‌ماه همچنان ادامه داشت و خبر لغو انتخابات این اتحادیه و سرانجام استعفای رییس این اتحادیه به دلیل مسایل داخلی و بیرونی اتحادیه مذکور نیز رسانه‌ای شد.
- ۲۷ اردیبهشت: قرارداد توسعه فیبرنوری
در این تاریخ وزارت ارتباطات در مراسمی‌مستند به مصوبه دولت اقدام به انقعاد قرارداد توسعه فیبرنوری با حضور ۹ اپراتور FCP کرد که جمعا کمتر از ۹درصد بازار ارتباطات کشور را در اختیار داشتند.به گفته وزیر ارتباطات در این مراسم، دسترسی ۲۰ میلیون پورت فیبرنوری برای خانوارها از برنامه‌های دولت سیزدهم هدف‌گذاری شده است که وظیفه آن بر عهده سازمان تنظیم مقررات ارتباطات گذاشته شده است. برای اجرای این تکلیف، تأمین منابع در اولویت است و باید بتوانیم بخش خصوصی را ترغیب به حضور در این پروژه کنیم.با این حال غیب اپراتورهای اصلی کشور یعنی همراه اول، ایرانسل و شرکت مخابرات ایران، که مجموعا بیش از ۹۰درصد بازار ارتباطات کشور را در اختیار دارند، از چشم رسانه‌ها و کارشناسان مغفول نماند. اگرچه بعدها اعلام شد که شرکت ایرانسل و مخابرات هم به این طرح پیوسته‌اند.
- خرداد ماه: هک گسترده سامانه‌های شهرداری
بدون هیچ تردیدی بزرگترین رخداد خردادماه سال جاری در حوزه مجازی و یکی از کاندیدهای بزرگترین رویداد سال جاری، به هک گسترده سامانه‌های شهرداری تهران باز می‌گردد که آثار آن حتی تاکنون نیز باقی مانده است.
البته در این ماه و تقریبا همزمان با حمله هکری به شهرداری تهران، اخباری مبنی بر حمله سایبری به سامانه فرودگاه امام و بورس تهران نیز مطرح شد.
- ۶ خرداد: جهش تعرفه‌های پست
ششم خرداد ماه بود که فعالان کسب و کارهای اینترنتی که کالاهای خود را از طریق پست ارسال می‌کنند، از افزایش حدود ۶۰ درصدی تعرفه‌های پستی خبر دادند.دو روز بعد وزیر ارتباطات در یک پلتفورم داخلی نوشت: در پی افزایش ۲۰ تا ۴۰ درصدی تعرفه خدمات پست، وزیر ارتباطات تاکید کرد که تغییر تعرفه این خدمات باید دقیقا مطابق مصوبه، پیاده سازی شود.اگرچه اعتراضات به نرخ‌های بالاتر از مصوبه‌ای که وزیر ارتباطات از آن سخن می‌گفت وجود داشت که در نهایت وزیر ارتباطات اعلام کرد مابه‌التفاوت نرخ‌های دریافتی به مشتریان شرکت پست عودت خواهد شد که البته خبری از نتیجه و سرنوشت دقیق آن نیز منتشر نشد.۱۵ خرداماه نیز توییتر رسما اکانت عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات را مسدود کرد. اگرچه پیشتر اینستاگرام نیز صفحه رسمی‌زارع پور را بسته بود.
- ۱۵ خرداد: هک سامانه شهرداری
با ورود به نیمه خردادماه، اخباری از حملات گسترده به سامانه‌های کشور منتشر شد که در راس آن شهرداری تهران قرار داشت. اهمیت نفوذ به سامانه شهرداری پایتخت کشور به حدی بود که گذشته از اختلال در بسیاری از خدمات تهران از سرگردانی مسافران مترو گرفته تا سامانه‌های طرح ترافیک، سامانه‌های درون‌سازمانی شهرداری و انبوهی دیگر از سامانه‌های خدمات دهی شهرداری و حتی شهرداری شهرهای دیگر که از خدمات و سرورهای شهرداری تهران نیز بهره می‌گرفتند را با اختلال عمده مواجه کرد.
در این تاریخ سرپرست سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران گفت: هیچ هکی در تصاویر دوریین‌ها روی نداده و عبارتی که در فضای مجازی به هنوان هک منتشر شده صحت ندارد.
هادی محضرنیا که اکنون سرپرست سابق سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران محسوب می‌شود گفت: اتفاقی که ظهر دیروز روی داد از نوع ساده‌ترین حملاتی بود که در فضای امنیتی سایبری صورت می‌گیرد.
کمی‌بعد اما قطع گسترده خدمات شهرداری تهران، به تایید رسمی‌وقوع یک حمله گسترده سایبری منجر شد. اگرچه فردای آن روز شهرداری تهران در مورد حملات خرابکارانه به برخی سامانه‌های خدماتی شهر اعلام کرد: به محض اطمینان کارشناسان سازمان فناوری اطلاعات و نهادهای مسئول، این سامانه‌ها به فرآیند خدمت رسانی به مردم تهران ادامه خواهند داد.در ادامه سازمان موساد و گروهک منافقین عامل حملات اعلام شدند و خبر از دستگیری یک فرد هم در این رابطه داده شد و بعدتر هم رییس شورای شهر سامانه تهران من را عامل نفوذ اعلام کرد.
لیکن تا اواخر سال نیز خبر اختلال در برخی سامانه‌های شهرداری پس از حمله خردادماه ادامه داست.در همان روز اخباری از اختلال در سامانه فرودگاه امام نیز منتشر شد که مدیرکل روابط عمومی‌شهر فرودگاهی امام (ره) با تکذیب هک سامانه گذرنامه این فرودگاه، گفت: سرور آفلاین دچار نقص فنی شده بود که تعویض قطعه آن مقداری زمانبر شد.نظر به تداوم مشکلات ناشی از حمله به سامانه شهرداری در روزهای پایانی خرداد ماه شایعه حمله به سامانه‌های بورس تهران به علت اختلال در خدمات‌دهی این سامانه نیز مطرح شد که این موضوع نیز تکذیب شد.
- ۲۴ خرداد: ورود تپسی به فرابورس
روز بیست و چهارم خرداد ماه اما خبر عرضه رسمی‌سهام نخستین کسب‌وکار دیجیتال کشور (تپسی) در فرابورس رسانه‌ای و اعلام شد که این رویداد به منزله تسهیل ورود سایر استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی به بورس کشور تلقی می‌شود.
وزیر ارتباطات نیز در همین رابطه نوشت: به عنوان رییس کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال دولت، وظیفه خود می‌دانم که از همه دستگاه‌ها بویژه معاونت علمی، وزارت اقتصاد، بورس، فرابورس و دستگاه‌های نظارتی و امنیتی تشکر کنم که با همراهی آنها، این کار بزرگ به نتیجه رسید.
- تیرماه- حمله به صنایع فولادی و قفل کودک
با ورود به چهارمین ماه سال جاری، میزان اخبار و تحولات کشور در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و فضای مجازی نیز روند افزایشی پیدا کرد. در این میان شاید مهمترین رویدادهای این ماه را با توجه به تداوم آثار مخرب حملات سایبری به کشور و هک شهرداری تهران، حمله هکری به صنایع فولادی کشور، اجرای طرح موسوم به قفل کودک، شایعه فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ، تشدید از کار انداختن فیلترشکن‌ها و جهش در نرخ تاکسی‌های اینترنتی دانست.
- ۳ تیر: رونمایی از اینترنت کودک
سوم تیرماه سال جاری بود که مهدی سالم سخنگوی سابق وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر از نهایی شدن و راه‌اندازی اینترنت کودک تا دو هفته آینده داد.وی با اشاره به تکالیفی که سند صیانت از کودکان در فضای مجازی برعهده وزارت ارتباطات گذاشته، خبر از ارایه سیم کارت‌های اختصاصی کودک و نوجوان با امکان دسترسی کاربران به محتوا و وب سایت‌ها بر اساس لیست‌های از پیش تعیین شده، امکان تبدیل سیم کارت‌های عادی به سیم کارت‌های کودک و نوجوان، و حتی تولید تبلت‌های مخصوص کودکان خبر داد.اگرچه مهمترین خروجی این طرح را می‌توان فعال سازی Safesearch گوگل که به قفل کودک معروف شد دانست که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
- ۴ تیر: جهش نرخ تاکسی‌های اینترنتی
افزایش ناگهانی نرخ تاکسی‌های اینترنتی همزمان با آغاز جهش‌های پی در پی در تورم کشور، موضوع دیگری بود که در تیرماه صدای مردم و نهادهای متولی زیادی را درآورد.
اگرچه نهادهای زیادی همچون سازمان تعزیرات خبر از ورود به این افزایش نرخ‌ها دادند که در روالی تکراری خبری از نتیجه نهایی نشد و در اواخر سال جاری نیز با یک جهش دیگر در نرخ تاکسی‌های اینترنتی مواجه شدیم که در این خصوص هم نهادی ذیربط ترجیح به سکوت دادند.
- ۶ تیر: حمله به صنایع فولاد و نفت
ششم تیرماه سال جاری و در حالیکه اخبار ناشی از آثار شوک حمله سایبری به شهرداری پایتخت داغ بود، ناگهان خبر وقوع یک حمله سایبری دیگر و این بار به صنایع فولادی و نفتی کشور منتشر شد.بر اساس اظهارات یک مقام آگاه، حوالی ۵.۱۵ دقیقه سحرگاه امروز (دوشنبه ۶ تیر) همزمان با آغاز شیفت کاری، مدیران ستادی فولاد خوزستان با نقص تولید در اتوماسیون صنعتی مواجه شدند و به سرعت وارد عمل می‌شوند.وی با تکذیب موضوع انفجار دیگ مذاب فولاد خوزستان و تصاویر منتشرشده منتسب به آن در برخی رسانه‌ها گفت: این حمله هکری علاوه بر چند شرکت فولادساز در برخی شرکت‌های نفتی نیز رخ داده اما به دلیل فعال شدن سریع پدافند غیرعامل به سرعت از بروز حادثه بااهمیت جلوگیری شده است.موضوعی که با اطلاعیه کوتاه مرکز ملی فضای مجازی کشور در خصوص اعلام نتایج همراه شد که همچون سرنوشت حمله سایبری به شهرداری اطلاعی از این موضوع در دست نیست.
- ۶ و ۷تیر: اختلال وی‌پی‌ان‌ها و شایعه فیلترینگ اینستاگرام
در روز ششم تیرماه سال جاری و با گذشت حدود یک هفته از ایجاد اختلال گسترده در فیلترشکن‌ها صدای بسیاری از فعالان مجازی و کسب و کارهای اینترنتی را درآورد.کارشناسان و رسانه‌ها در آن مقطع خبر از فیلتر ناگهانی برخی دامنه‌ها، ایجاد اختلال در وی‌پی‌ان‌ها و کندی مشکوک در برخی مقاصد اینترنتی می‌دادند.متعاقب این اختلال‌ها اما شایعات مربوط به فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ هم به یکباره در فضای مجازی و رسانه‌ای کشور بالا گرفت که در تاریخ هفتم تیرماه عیسی زارع پور در این خصوص گفت: این موضوع تنها یک شایعه است، فیلترینگ در اختیار وزارت ارتباطات نیست، اما هیچ تصمیمی‌در هیچ بخشی از کشور در این مورد اتخاذ نشده است.وی تاکید کرد: اطلاع ندارم، چرا این مباحث و شایعات در کشور مطرح می‌شود زیرا تنها نگرانی مردم را در پی دارد!اگرچه امروز نزدیک به ۶ ماه از فیلترینگ دایمی‌اینستاگرام و واتساپ می‌گذرد که در ادامه به این موضوع نیز خواهیم پرداخت.
- ۱۷تیر: اینترنت رایگان برای اقشار کم‌درآمد
در این تاریخ عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات اعلام کرد: وعده رییس جمهوری مبتنی بر تخصیص اینترنت رایگان به ۳ دهک کم‌درآمد جامعه تحقق یافت و هر ۴ ماه یکبار، یک بسته شامل ۱۰ گیگابایت اینترنت برای سرپرست خانوار ۳ دهک کم‌درآمد جامعه فعال می‌شود.برای این منظور یک سامانه برای ثبت‌نام متقاضیان راه‌اندازی شد که همچون سایر سامانه‌ها مشکلات خاص خود را داشت و با توجه به شرایط فعلی اینترنت کشور، اطلاعی از سرنوشت کاربران و نحوه استفاده از این طرح در دست نیست.
- ۲۱تیر: ایرانسل در آستانه ورود به بورس
بیست و یکم تیرماه بود که محمود گودرزی مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران با حضور در ساختمان مرکزی ایرانسل با بیژن عباسی‌آرند مدیرعامل و جمعی از مدیران ایرانسل، گفت‌وگو کرد و با بیان اینکه پیوستن ایرانسل، به‌عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های حوزۀ فناوری‌اطلاعات و ارتباطات، به بورس را باید به فال نیک گرفت، حضور ایرانسل در بازار سرمایه را موجب پویایی بورس کشور عنوان کرد.اگرچه تا کنون خبری از ورود نهایی و میزان سهام عرضه شده ایرانسل در بورس نیست.
- ۲۱تیر: سلام به قفل کودک
در اواخر تیرماه نوبت به پر حاشیه شدن یک طرح دیگر بود که از سوی وزارت ارتباطات اجرایی شد. به موجب این طرح وزارت ارتباطات از مبدا اپراتورها اقدام به فعال‌سازی اجباری گزینه SafeSearch در موتور جست‌وجوی گوگل کرد که در برخی رسانه‌ها به عنوان قفل کودک مطرح شد.عیسی زارع‌پور در آن مقطع با بیان اینکه این یک نگرانی جدی است که با کمک اپراتورهای ارتباطی سرورهایی معین کردیم تا نگرانی خانواده‌ها برطرف شود و بحث قفل کودک اصلا مطرح نیست گفت: دسترسی به محتواهای غیر اخلاقی و خشونت که خطوط قرمز است برطرف شد.زارع پور همچنین درباره طبقه بندی اینترنت، گفت: چیزی به نام طبقه بندی اینترنت نداریم. همچنین قرار است اینترنت کودکان و نوجوانان در اختیار آنها قرار بگیرد که جزییات آن را در آینده‌ای نزدیک اعلام می‌کنیم.
- ۲۷تیرماه: اینترنت بدون فیلتر برای اساتید دانشگاه
و در نهایت اینکه اواخر تیرماه بود که زمزمه‌هایی چیزی که در روزهای اخیر به نام «اینترنت طبقاتی» شناخته می‌شود، رسانه‌ای و خبر از وجود طرحی اینترنت بدون فیلتر برای اساتید دانشگاه داده شد.در آن مقطع، جواد حسینی کیا نماینده مجلس و عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای گفت: «برخلاف برخی نگاه‌هایی که درباره فیلترینگ وجود دارد، در حال برداشتن فیلترینگ اینترنت برای اساتید و اعضای هیئت علمی‌برخی دانشگاه‌های خاص هستیم. این طرح در مقطعی کوتاه و به شکل آزمایشی اجرا می‌شود.»وی افزود: «در گام بعدی، این طرح برای اساتید کل دانشگاه‌های کشور اجرا خواهد شد و اینترنت بدون فیلتر در داخل دانشگاه‌ها در دسترس اساتید قرار می‌گیرد.»
- مرداد- اختلال مکرر اینترنت و پرتاب خیام
یکی از مهمترین رویدادهای مردادماه سال جاری وقوع ۲ اختلال گسترده در اینترنت کشور بود. در این ماه ماهواره خیام نیز توسط روسیه به فضا پرتاب شد و امکان واردات با رمزارز به کشور هم از دیگر رویدادهای مهم این ماه تابستانی بود.
- ۳ مرداد: اختلال در اینترنت کشور
صبح روز دوشنبه سوم مردادماه سال جاری بود که اینترنت بخش‌هایی از کشور با اختلال جدی مواجه شد و در برخی نقاط گزارش‌هایی مبنی بر قطع اینترنت ارایه شد.با گسترش اختلال‌ها شرکت ارتباطات زیرساخت از طریق اطلاعیه‌های دیرهنگام و کوتاهی که در این مواقع منتشر می‌کند، اعلام کرد دلیل قطع چندساعته اینترنت در صبح دوشنبه، سوم مرداد، قطع برق براثر «فرسودگی خطوط و تجهیزات انتقال برق» بوده است. موضوعی که شرکت توزیع نیروی برق تهران آن را تکذیب کرد.بر اساس گزارش‌ها اختلال برق در سالن «Colocation» شرکت زیرساخت رخ داد که از آن به‌عنوان «قلب اینترنت کشور» یاد می‌شود و به گفته یک مقام مسوول، اختلال برق در ارتباطات زیرساخت برای چندمین بار بود که در سال ۱۴۰۱ رخ داد.
- ۱۰ مرداد: اختلال مجدد در اینترنت کشور
هنوز مدت زیادی از علت و جزییات اختلال اینترنت در سوم مردادماه نگذشته بود که بار دیگر در تاریخ دهم مردادماه اینترنت کشور دچار یک اختلال جدید و جدی شد.این بار اما آتش‌سوزی یک حوضچه شرکت مخابرات تهران اعلام شد. شدت اختلال‌ها و نزدیکی آنها به هم به حدی بود که شایعاتی مبنی بر تعمدی بودن این اختلال‌ها را جدی کرد.متعاقب آن وزیر ارتباطات به شرکت ارتباطات زیرساخت، حراست و بازرسی وزارت ارتباطات دستور داد دلایل اختلال رخ داده در اینترنت ثابت را شناسایی و با مقصرین احتمالی برخورد کنند.موضوع اما همچنان ادامه داشت و ابولحسن فیروزآبادی دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی نیز اعلام کرد: در نشست شورای عالی فضای مجازی به ریاست رییس جمهور علل و عوامل اختلال اخیر در شبکه اینترنت پایتخت و برخی نقاط دیگر کشور، بررسی شد که در این جلسه وزارت ارتباطات مامور شد عاملان اختلال اخیر اینترنت را به دستگاه قضا معرفی کند.شدت و نزدیکی اختلال‌ها اما واکنش رییس جمهور را نیز به دنبال داشت و ابراهیم رییسی در جلسه هیات دولت، درباره رفع اختلالات اخیر اینترنت، گفت: وزارت ارتباطات با دقت مواردی از این دست را پیگیری کند تا خللی در فعالیت کسب‌وکارهایی که در بستر فضای مجازی، جریان دارد ایجاد نشود.
متعاقب این حواشی و نگرانی‌ها وزارت ارتباطات اعلام کرد: در جلسه‌ای با حضور وزیر ارتباطات ابعاد این مساله بررسی شد. بر اساس گزارش‌های ارایه شده در جلسه، متاسفانه در طراحی و اجرای این حوضچه اصول حرفه‌ای، امنیتی و پدافند غیر عامل توسط شرکت مخابرات رعایت نشده بود.در ضمن به سازمان تنظیم مقررات ابلاغ شد که با استفاده از ظرفیت کمیسیون تنظیم مقررات، تصمیمات لازم در خصوص پاسخگویی شرکت مخابرات و نیز جبران خسارات وارده به مشترکین از سوی این شرکت اتخاذ شود.اگرچه اطلاع دقیقی از سرنوشت پیرامون این دو اختلال و جبران خسارت در دست نیست.
- ۱۸ مرداد: پرتاب ماهواره خیام
صبح هجدهم مردادماه همراه در رسانه‌های ایران و روسیه اعلام شد که ماهواره ایرانی با نام «خیام» با پرچم جمهوری اسلامی‌ایران که به‌روی ماهواره‌بر «سایوز» نصب شده بود، از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان با پرتابگر سایوز به فضا پرتاب شد.زارع‌پور در آن مقطع گفت: این آغاز یک همکاری راهبردی بین ایران و روسیه در حوزه فضایی است، البته این همکاری چند سالی به‌طول انجامیده است اما در دولت سیزدهم با تلاش و مجاهدت همکارانم در وزارت ارتباطات و وزارت امور خارجه این مهم به ثمر نشست.
- ۲۱ مرداد: آزادی واردات با رمزارز
در این مقطع رییس سازمان توسعه تجارت اعلام کرد: ما در ۲ حوزه رمزارزها را به رسمیت شناختیم که یکی از آنها این است که واردات در ازای رمزارزهایی که در داخل به صورت قانونی استخراج شده اند آزاد است و هر کسی که رمزارز رسمی‌استخراج شده دارد، از پایان شهریور می‌تواند با آن اقدام به واردات کند.اگرچه اطلاعی از کم و کیف میزان واردات به کشور مبتنی بر رمزارزها در دست نیست.
- شهریورماه: آغاز کابوس قطع اینترنت و فیلترینگ
آخرین روزهای ماه تابستان سال جاری اما آغاز یک کابوس قدیمی‌برای ایرانیان بود، از قطع، اختلال و کندی اینترنت تا فیلترینگ پرمخاطب‌ترین پلتفورم‌های باز و در دسترس ایرانی‌ها یعنی اینستاگرام و واتساپ که بنا به آمار ده‌ها میلیون ایرانی در آنها حضور و کسب و کار داشتند. کابوسی که تاکنون نیز پابرجاست و مهترین رویداد حوزه مجازی و دنیای واقعی برای طیف وسیعی از کاربران و کسب‌وکارهای مجازی گرفته تا تجار و بازرگانان و کسب‌وکارهای سنتی را شامل می‌شود. اگرچه این ماه شامل اخبار دیگری نیز می‌شد، از ماجرای قطع اینترنت رایگان خبرنگاران، دانشجویان و دانش‌آموزان گرفته تا راه‌اندازی اینترنت کودک و تغییر معاون علمی‌رییس جمهور و قانونی شدن استخراج رمزارز و ابلاغ آیین‌نامه تولید موبایل در کشور.
- ۱ شهریور: قطع اینترنت‌های رایگان و سهمیه‌ای
از سال ۹۹ بود که دولت قبل اقدام به ارایه اینترنت رایگان به اقشاری نظیر دانشجویان، معلمان، اساتید، دانش‌آموزان و خبرنگاران می‌کرد.زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص احتمال برقراری اینترنت رایگان در صورت مجازی شدن برخی آموزش‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها گفت: اگر قرار باشد هرگونه اینترنت رایگان در اختیار دانش آموزان، فرهنگیان و دانشجویان قرار گیرد، باید منابع و بودجه آن پیش بینی شده باشد.متعاقب آن اینترنت خبرنگاران نیز به سرنوشت مشابهی دچار شد و اگرچه وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد آمار و اخباری از تداوم تخصیص اینترنت به خبرنگاران دادند، اما بخش قابل ملاحظه‌ای از خبرنگاران دیگر موفق به دریافت اینترنت رایگان نشدند.
- ۷ شهریور: تصویب استخراج رمزارز
دوشنبه هفتم شهریور ماه بود که وزیر صنعت، معدن و تجارت از تصویب بهره‌برداری و استخراج رمزارزها خبر داد و گفت: از این به بعد رمزارزها می‌توانند برای واردات استفاده شوند.به گفته فاطمی‌امین در جلسه هیات دولت استخراج رمزارزها به تصویب رسید. این مصوبه سالهای قبل هم وجود داشت و مدتی متوقف شده بود و به واحدهای استخراج رمز ارز جواز تاسیس و پروانه بهره برداری داده نمی‌شد.
- ۱۵ شهریور: رونمایی از اینترنت کودک
اینترنت کودک طرحی بود که از ماه‌های قبل توسط وزارت ارتباطات مطرح می‌شد و زمان رونمایی از آن مکررا به تعویق می‌افتاد. وزیر ارتباطات در خصوص علت این تاخیرها، نیاز به هماهنگی با مسوولان برای حضور در مراسم را اعلام می‌کرد.
اما سرانجام در پانزدهم شهریورماه و در چهارمین جلسه کارگروه راهبردی و تدوین الگوی عملیاتی و مقررات عمومی‌صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، اینترنت کودک توسط وزیر ارتباطات رونمایی شد و از آن مقطع تاکنون اطلاع چندانی از خروجی و دستاورد این طرح در دست نیست.
- ۲۱ و ۲۲ شهریور: یک ابلاغ و یک استعفا
در تاریخ بیست و یک شهریورماه محمد مخبر معاون اول رییس جمهور، آیین نامه اجرایی بند (ن) تبصره (۷) قانون بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور، مصوب هیأت وزیران، با هدف حمایت از تولید گوشی‌های هوشمند داخلی و صنعت ریز الکترونیک (میکرو الکترونیک)، را برای اجرا ابلاغ کرد. اگرچه هنوز خبری از میزان و نحوه تولید رسمی‌موبایل در کشور نیست و در عوض رسانه‌ها اخباری مبنی بر مونتاژ غیرقانونی گوشی‌هایی تحت عنوان برند نوکیا و گوشی‌های فیک اپل در ایران دادند.در تاریخ ۲۲ شهریور ماه نیز سورنا ستاری معاون علمی‌و فناوری رییس جمهور نیز پس از گذشت نزدیک به یک دهه از سمت خود استعفا داد و روح‌الله دهقانی فیروزآبادی جایگزین او شد.
- ۲۲ شهریور: حواشی فرزند معاون رییس جمهور
روزهای پایانی شهریورماه با یک حاشیه نیز همراه بود. برخی رسانه‌ها و فعالان شبکه‌های اجتماعی مدتی بود که خبر از فعالیت فرزند معاون رییس جمهور در تولید و عرضه فیلترشکن می‌دادند که این موضوع با واکنش یکی از نزدیکان انسیه خزعلی معاون امور زنان و خانواده رییس جمهور مواجه شد و اعلام کرد: فرزند خانم خزعلی هیچگاه درگیر هیچ نوع فعالیتی در زمینه فروش VPN به کاربران ایرانی چه در زمان حضور در ایران چه در زمان حضور در کانادا نبوده و شرکت بترنت متعلق به شرکت پان گو آمریکا است.
- ۳۰ شهریور: آغاز کابوس اختلال و فیلترینگ
سی‌ام شهریورماه سال ۱۴۰۱ یکی از قله‌های فراموش نشدنی فضای مجازی برای ایرانیان به شمار می‌رود که منشا رویدادها و تغییرات زیادی در کار و زندگی مردم شد.همزمان با بالاگرفتن اعتراضات در شهرهای مختلف اینترنت کشور بار دیگر و به سبک اتفاقی که از ۲۵ آبان تا ۳ آذر سال ۹۸ رخ داد، اینترنت کشور به دستور شورای عالی امنیت ملی، وارد دوران جدیدی شد.فردای اختلال اینترنت یعنی در ۳۱ شهریور خبر فیلترینگ اینستاگرام و واتس اپ منتشر شد. در آن مقطع خبرگزاری فارس در خبر کوتاهی در تاریخ یکم مهرماه نوشت: «با تصمیم شورای امنیت کشور دسترسی به اینستاگرام از شب گذشته از داخل ایران ممکن نیست. همچنین دسترسی به واتساپ هم دارای اختلال است. هنوز معلوم نیست این تصمیم چه زمانی به طول خواهد انجامید اما اقدامات خلاف امنیت ملی در بستر این شبکه‌ها توسط ضدانقلاب و پاسخگو نبودن این پلتفرم‌ها یکی از دلایل این تصمیم است.»
- مهرماه: آغاز دوران تاریک آینده اینترنت ایران
آغاز مهرماه سال جاری برای ایرانیان با اخبار مستمر و تلخ همراه شد، از رونمایی مجدد از پلتفورم‌ها و پیام‌رسان‌های بومی‌و حملات سایبری متعدد به کشور گرفته تا آغاز خسارات سنگین قطع پلتفورم‌های خارجی که منبع کسب‌وکار و ارتباطات ایرانیان بود. موضوعاتی که آثار و تبعات این تحولات و تصمیمات در فضای مجازی کشور کماکان باقیست و آینده اینترنت کشور را در‌هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
لذا بدون توضیحات بیشتر، مروری خواهیم داشت بر اهم رویدادهای فضای مجازی و اینترنت کشور در مهرماه سال ۱۴۰۱٫
- ۱ مهر: آغاز فیلترینگ‌های زنجیره‌ای
آغاز شهریور مصادف شد با آغاز فیلترینگ زنجیره‌ای و بدون هیچگونه اطلاع قبلی انواع و اقسام ابزارها و بسترهای مبتنی بر اینترنت که برخی از آنها تا امروز نیز فیلتر مانده‌اند و تعداد معدودی نیز رفع فیلتر شدند.از آن جمله در روز نخست شهریورماه، دو بستر عرضه اپلیکیشن خارجی یعنی گوگل‌پلی و اپ‌استور نیز به سرنوشت مشابه واتساپ و اینستاگرام دچار شدند و تا کنون نیز مسدود باقی ماندند.فهرست سایر ابزارها و سایت‌های مسدود شده و گاه رفع فیلترشده در این ماه نیز بسیار متعدد و خارج از هدف گزارش حاضر است.
- ۶ مهر: اختلال تکراری برق و اینترنت‌نیمه جان
در اوج اختلال‌ها و فیلترینگ‌ها، ششم مهرماه مجددا خبر اختلال در اینترنت نیم‌بند تهرانی‌ها رسانه‌ای شد. روابط عمومی‌شرکت مخابرات ایران در آن مقطع اعلام کرد: علت اختلال به وجود آمده در برخی سرویس‌های این شرکت نظیر اینترنت، قطع برق در یکی از مناطق است که با تلاش همکاران ما بخش عمده‌ای از اختلالات رفع شده است.
- ۹ مهر: شرط بازگشت اینستاگرام و واتساپ
نهم مهرماه با توجه به اعتراضات و فشار فعالان فضای مجازی و کسب‌وکارهای مبتنی بر اینستاگرام، برای نخستین بار شرط بازگشت این دو بستر خارجی به عرصه مجازی ایران مطرح شد. شرطی که البته همچنان پابرجاست و محقق نشده است.
در این مقطع مهدی باقری عضو ناظر مجلس شورای اسلامی‌در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای با تاکید بر اینکه درباره استمرار محدودیت‌های اعمالی در دسترسی به اینستاگرام و واتساپ فعلاً تصمیم‌گیری نشده است، گفت: از نظر من چنانچه اینستاگرام و واتساپ قرارداد و تفاهم نامه‌ای امضا کنند و شروط جمهوری اسلامی‌ایران را بپذیرند و متعهد به پذیرش مسئولیت شوند، منعی برای فعالیت آنها وجود نخواهد داشت.
- ۱۲مهر: آغاز هک‌های متعدد
از اواسط مهرماه اخبار متعددی از هک و ادعای هک و نفوذ به سامانه‌ها و سایت‌های متعدد و انتشار اسناد و مدارکی از سوی گروه‌های هکری متعدد نظیر انانیموس، عدل علی، بلک ریوارد و … در رسانه‌ها و فضای مجازی کشور منتشر شد که خود موضوع و شرح مبسوطی داشت.اما از جمله مهترین این اخبار در مهرماه می‌توان به نفوذ به سایت ادارات و دانشگاه‌ها و به ویژه نفوذ به پخش برنامه زنده از شبکه خبر اشاره کرد.
- ۱۷ مهر: کوچ میلیونی از واتساپ به تلگرام
از اواسط مهرماه و قطعی شدن تداوم فیلترینگ و اختلال در اینترنت، اخبار حکایت از تحرکات کاربران و کسب‌وکارهای مجازی ایران برای تطبیق با شرایط موجود و بقا آغاز شد.هفدهم مهرماه خبرگزاری روسی اسپوتنیک اعلام کرد: اعمال محدودیت‌های اینترنتی شدید و طولانی برای واتساپ و اینستاگرام، منجر به مهاجرت کاربران ایرانی به تلگرام شده است.
- ۱۸ مهرماه: جهش تقاضا برای فیلترشکن
تداوم این شوک به فضای مجازی، اما منجر به جهش‌های بی سابقه در تقاضا برای دریافت انواع فیلترشکن و یک به روزرسانی ملی در نصب و استفاده از انواع VPN و فیلترشکن‌های باقی مانده و قابل کار در ایران آغاز شد که در نتیجه برخی منابع خارجی در ماه‌های بعد مدعی ثبت رکورد جهش ۳هزار درصدی افزایش تقاضا برای انواع فیلترشکن از سوی کاربران ایرانی شدند.
- ۲۶ مهر: آغاز فروش اینترنت ماهواره‌ای
همزمان با حفظ محدودیت‌ها در فضای مجازی، در بیست و ششم مهرماه، اخبار غیررسمی‌از آغاز فروش و عرضه اینترنت ماهواره‌ای از مقصد بانه به سایر نقاط ایران رسانه‌ای شد.هر چند که در آن مقطع امکان استفاده از این ابزارها هم ناممکن اعلام شد و هم محل تردید قرار گرفت، اما در ماه‌های بعد اخبار رسمی‌تر از میزان و امکان استفاده از این ماهواره‌ها از منابع و شخصیت‌های رسمی‌از داخل و خارج کشور منتشر شد.
- ۲۶مهر: تصویب آیین‌نامه حمایت از پلتفورم‌های داخلی
در ادامه واکنش‌های دولتی و غیر دولتی به شرایط حاکم شده به فضای مجازی کشور، کمیسیون اقتصاد دیجیتال به ریاست زارع پور وزیر ارتباطات نیز به سرعت وارد عمل شد تا سنگ بنای تقویب نمونه‌های داخلی برای اینستاگرام و واتساپ را تقویت کند.در همین راستا روز سه شنبه ۲۶ مهرماه در ششمین جلسه کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال، به منظور حمایت از سکوها و کسب‌وکارهای مجازی کشور، آیین‌نامه ای برای حمایت از آنها به تصویب رسید.آیین‌نامه‌ای که فارغ از موفقیت در خروجی آن تا کنون با واکنش‌های منفی از سوی بسیاری از کاربران، کسب‌وکارها و تشکل‌ها مواجه شده و همچنان نیز در بحث ارتباط با کاربران و کسب‌وکارهای خارج از کشور وضعیتی مبهم داشته است و به همین دلیل انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی در اطلاعیه‌ای که هفته قبل منتشر شد، این مصوبه را نمایشی، غیرقابل اجرا و تهدیدی جدی برای اکوسیستم استارت‌آپی و کاربران نهایی دانست.اگرچه از این مقطع به بعد آمارها، گزارش‌ها، اطلاعیه‌ها، جلسات و اظهارات متعددی در خصوص فیلترینگ و خسارات ناشی از آن منتشر شد که همچنان نیز ادامه دارد. لذا نظر به گستردگی این موضوع که مجال مستقل و مبسوطی را می‌طلبد، از این موضوع عبور کردیم.
- آبانماه: آغاز تحریم‌ها و رفع تحریم‌ها
نام ماه آبان سال جاری را با توجه به تداوم شرایط و اعمال محدودیت‌های اینترتنی در داخل کشور، شاید بتوان نام تحریم‌ها و رفع تحریم‌ها گذاشت، از اعمال تحریم‌ها برای برخی اپلیکشین‌ها و شرکت‌های خصوصی ایرانی گرفته تا مقامات متعدد کشور از جمله وزیر ارتباطات.
در این ماه کشور آمریکا نیز برخی تحریمهای فناورانه علیه ایران را به منظور دسترسی به اینترنت برای شرکت‌های فناوری دنیا نیز حذف کرد.
- ۱ آبان: نفوذ به سازمان انرژی اتمی
روز نخست آبان و در ادامه حملات سایبری به نهادهای مختلف کشور، مصادف شد با حمله سایبری به یکی از شرکت‌های تابعه سازمان انرژی اتمی‌و متعاقب آن درز برخی اطلاعات در فضای مجازی.
در همین رابطه اداره کل دیپلماسی عمومی‌و اطلاع رسانی سازمان انرژی اتمی‌ایران اعلام کرد: بر اساس گزارش دریافتی از واحد فناوری اطلاعات شرکت مادر تخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی، دسترسی غیرمجاز از مبداء یک کشور خارجی مشخص، به سامانه پست الکترونیک این شرکت منجر به انتشار محتوای برخی از پست‌های الکترونیکی در فضای مجازی شد.
- ۳ آبان: رفع تحریمهای فناورانه آمریکا
اگرچه در مهرماه اخباری مبنی بر اقدام خزانه‌داری آمریکا در رفع برخی تحریمهای فناورانه علیه ایران به منظور تسهیل دسترسی ایرانیان برای عبور از فیلترینگ اعلام شده بود، اما در اوایل آبانماه جاری جزییات تصمیم دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده (OFAC) پیرامون مجوز عمومیD۲ (“GL D۲”) منتشر شد که به موجب آن مجوز قبلی برای تسهیل بیشتر جریان آزاد اطلاعات از طریق اینترنت گسترش یافت و این خدمات، ارسال اطلاعات به افراد و بین ساکنان ایران را بلامانع می‌سازد.
- ۶ آبان: حذف روبیکا از گوگل پلی
اوایل آبانماه بود که اخباری از حذف برخی اپلیکیشن‌های ایرانی و در راس آن روبیکا از سوی پلتفورم گوگل‌پلی منتشر شد که بازتاب‌های زیادی از سوی وزارت ارتباطات و اپلیکیشن‌های مذکور در پی داشت.ششم آبانماه برخی رسانه‌ها اعلام کردند گوگل پلی روی موبایل‌های اندرویدی اخطاری به کاربران فرستاده که بر اساس آن به کاربران هشدار می‌دهد با نصب «روبیکا» احتمال به خطر افتادن اطلاعاتشان وجود دارد.اگرچه این مشکل بعدها رفع شد اما برخی آن را مقدمه مقابله به مثل ایران در فیلترینگ گوگل پلی نیز دانستند.
- ۲۳ و ۲۴ آبان: تحریم وزیر ارتباطات و ابرآروان
بعد از تحریمهای آمریکا در مهرماه علیه برخی مقامات کشور از جمله وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به دلیل آنچه اعمال محدودیت برای شهروندان ایرانی عنوان شد، اتحادیه اروپا نیز در تاریخ بیست و سوم آبان ماه وزیر ارتباطات و برخی دیگر از مقامات و نهادهای ایران را تحریم کرد.کشور انگلستان نیز در تاریخ ۲۴ آبان ماه ۲۴ فرد و مقام مقام ایرانی از جمله وزیر ارتباطات را تحریم کرد.در همین تاریخ اتحادیه اروپا شرکت ابرآروان را نیز به دلیل آنچه که نقش داشتن در شبکه ملی اطلاعات عنوان شد، در فهرست تحریمهای خود قرار داد و متعاقب آن حواشی و مسایل زیادی برای این شرکت در داخل و خارج کشور ایجاد شد.
- روزهای پایانی آبان: تولید گوشی تقلبی و …
در روزهای پایانی ماه آبان نیز اخباری مبنی بر تولید گوشی‌های تقلبی با برند نوکیا در داخل کشور رسانه‌ای شد که بازتاب‌های زیاد و تاکنون بی‌نتیجه‌ای در پی داشت.در این ماه همچنین درگیری مخابرات با شورای رقابت و قطع خطوط تلفن این شورا و مصاحبه معاون شرکت مخابرات ایران و انتقادات بی‌سابقه از طرح توسعه فیبرنوری وزیر ارتباطات، با حواشی زیادی مواجه شد که تا ماه بعد از آن نیز ادامه داشت.
- آذرماه: ضرب‌الاجل برای متا
آذرماه سال جاری نیز فضای مجازی کشور با تداوم سیل اخبار نامطلوب مواجه بود، از تداوم خسارات فیلترینگ گرفته تا تداوم حملات سایبری و محدودیت‌های جدید برای اقشار دانشجویی و زمزمه آغاز ارایه اینترنت طبقاتی به علت ادامه ماندن محدودیت‌ها و اعلام ضرب‌الاجل برای پلتفورم‌های فیلترشده خارجی.
- ۵ آذر: هک خبرگزاری فارس
روز پنجم آذر مصادف شد با انتشار یک ویدیو در فضای مجازی و خبر هک شدن خبرگزاری فارس. حمله سایبری به این خبرگزاری که آثار آن چند روزی نیز دوام داشت همچون دیگر حملات قبلی با انتشار اطلاعیه‌هایی از سوی خبرگزاری فارس همراه شد.در آن مقطع خبرگزاری فارس با تکذیب ادعاهای مربوط به حذف ۲۵۰ ترابایت اطلاعات یا پخش فیلمی‌به‌نام دوربین مدار بسته مرتبط با این خبرگزاری اعلام کرد: به‌دنبال عملیات پیچیده هک و حمله سایبری از شامگاه جمعه، دسترسی برخی کاربران به وبسایت خبرگزاری فارس مختل شد؛ گروه فنی از همان دقایق اولیه منشأ و شیوه نفوذ هکرها را شناسایی و عملیات خنثی‌سازی این حملات را آغاز کرد.
- ۸ آذر: محدودیت‌های مجازی برای دانشجویان
در تاریخ هشتم آذر ماه شیوه نامه اجرایی آیین نامه انضباطی دانشجویان مصوب سیصد و پنجاه و هشتمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اجرا به تصویب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و علوم، تحقیقات و فناوری رسید که بر اساس آن مواردی همچون تشکیل کلیه گروه‌های مجازی دانشجویی، هر گونه عضویت با هدف ارتباط و تبادل در کلیه شبکه‌ها، نرم افزارها و سکوهای مجازی گروه‌های غیر قانونی، هواداری یا تبلیغ به نفع گروهک‌ها و مکاتب الحادی در فضای حقیقی یا مجازی و … مشمول جرایم، محدودیت‌های اعلام شد.
- ۱۸ آذر: ضرب‌الاجل ایران برای متا
در تاریخ هجدهم آذرماه سیاست جدید کشور با عنوان مسوولیت‌پذیر کردن پلتفورم‌های فیلترشده و به طور مشخص اینستاگرام و واتساپ، رسانه‌ای شد.در این مقطع مرکز ملی فضای مجازی در نامه ای به مارک زاکربرگ نسبت به سوءرفتار اینستاگرام اعتراض کرد و به شرکت متا اولتیماتوم داد و ضرب‌الاجلی ۱۰ روزه برای پاسخگویی در نظر گرفت که البته تاکنون نیز نه تنها با پاسخی از سوی شرکت متا مواجه نشد بلکه بعدها اخباری مبنی بر ارایه پراکسی برای واتساپ و انتشار آماری از سوی شرکت متا مبنی بر ادامه حضور و فعالیت میلیون‌ها ایرانی در بستر اینستاگرام نیز رسانه‌ای شد.
- ۱۹ آذر: اعلام خطر ورشکستگی رایتل
نوزدهم آذرماه بود که اپراتور رایتل به عنوان نخستین اپراتور ارتباطی کشور چراغ اعلام خسارات سنگین از تداوم فیلترینگ و خطر ورشکستگی رایتل از تداوم این وضع را رسانه‌ای کرد.این موضوع البته با واکنش سریع و تند وزارت ارتباطات مواجه شد و مشکل این اپراتور را مدیریتی و داخلی اعلام کردند و ارتباط این موضوع با فیلترینگ رد شد.هرچند که در ماه بعد که به آن خواهیم پرداخت، افشای نامه‌های دو اپراتور اصلی کشور یعنی همراه اول و ایرانسل و برخی دیگر از اپراتورهای اینترنت ثابت، مهر تاییدی بر خسارات هزاران میلیارد تومانی اپراتورهای ایران از نتایج فیلترینگ زد.
- ۲۱ آذر: حمله هکری به سایت فرودگاه امام
در ادامه حملات سایبری به بخش‌های مختلف کشور ۲۱آذر نیز مصادف شد با یک حمله هکری دیگر به سایت فرودگاه امام.بر اساس اظهارات یک مقام مسوول در این نهاد، گروه هکری آنانیموس با استفاده از درخواست‌های زیاد از مبادی داخلی و خارجی تلاش کرد سایت شهر فرودگاهی امام را هک کند که در نتیجه سرویس‌دهی وبسایت شهر فرودگاهی حدود ۱۵ دقیقه (بازه زمانی ۲۰:۱۰ دقیقه تا ۲۰:۲۵ دقیقه) دچار اختلال شد، اما با توجه به سیستم پشتیبانی چند لایه، از هک سایت شهر فرودگاهی امام توسط این گروه هکری جلوگیری به عمل آمد.
- ۳۰ آذر: فراخوان دوباره تولید سیستم عامل موبایل
و در نهایت اینکه در آخرین روز آذرماه سال جاری وزارت ارتباطات به منظور تولید سیستم عامل بومی‌فراخوانی منتشر کرده و از تولیدکنندگان سیستم عامل موبایل دعوت به همکاری کرده است.اگرچه موضوع ساخت اندروید بومی‌در دولت قبل نیز در وزارت ارتباطات مطرح و حتی ادعای تولید و تکمیل آن نیز رسانه‌ای شد.ماجرای ساخت سیستم عامل بومی‌در سالیان گذشته نیز بارها مطرح و ادعاهایی نیز در این خصوص منتشر شد که در نهایت هیچگاه به سرانجام روشنی نرسید و در خصوص سرنوشت اطلاعیه اخیر وزارت ارتباطات برای پیگیری طرحی که قبل‌تر با شکست مواجه شده بود نیز اطلاعی در دست نیست.
- دیماه: رونمایی از اینترنت ماهواره‌ای و طبقاتی
نخستین ماه زمستان سال ۱۴۰۱ نیز با طوفان و تلاطم اخباری مهمی‌در حوزه فاوای ایرانی همراه بود. در این ماه ورود اینترنت ماهواره‌ای به ایران تایید شد، آغاز عرضه اینترنت طبقاتی جدی‌تر از قبل شد و کشور با یک اختلال و قطعی دیگر اینترنت مواجه شد.
- ۳ دی: افشای نامه خسارات اپراتورها
سوم دیماه خبر افشای نامه خسارات هزاران میلیارد تومانی اپراتورهای کشور از بابت آغاز فیلترینگ بسترهای پرکاربرد ایرانیان رسانه‌ای شد.ماجرا از این قرار بود که در فضای مجازی اعلام شد این نامه‌ها از طریق نفوذ و هک سامانه‌های رگولاتوری در فضای مجازی منتشر شده است و جزییات مکاتبات اپراتورهایی نظیر همراه اول، ایرانسل، شاتل، مبین‌نت، رایتل و … نشان از خسارات سنگین اپراتورها و درخواست جبران داشت.اگرچه وزارت ارتباطات هیچگاه در خصوص نحوه درز و انتشار این نامه‌ها توضیحی نداد و سازمان رگولاتوری با انتشار اطلاعیه‌ای خواستار دریافت مستندات اپراتورها از بابت خسارات وارده شد که از آن زمان تاکنون نیز هم از سمت اپراتورها و هم از سمت وزارت ارتباطات شاهد سکوت خبری بوده و مشخص نیست نتیجه این ماجرا نیز به کجا ختم شد.
- ۷ دی: ورود اینترنت ماهواره‌ای به ایران
در این تاریخ مدیرعامل شرکت اسپیس ایکس در یک توییت کوتاه اعلام کرد این شرکت اکنون نزدیک به ۱۰۰ استارلینک فعال در ایران دارد.همان روز و در حاشیه جلسه هیات دولت وزیر ارتباطات در واکنش به این خبر از ابلاغ قوانین سرزمینی به اپراتورهای استارلینک و وان وب خبر داد و گفت: از فعالیت اپراتورهای ارایه دهنده خدمات اینترنتی ماهواره‌ای در کشور به شرط رعایت قوانین استقبال می‌کنیم.البته اخبار مربوط به تعداد و نحوه فعال‌سازی ماهواره‌های اینترنتی در ایران تا اواسط دیماه نیز ادامه داشت و در حالیکه اعدادی نظیر ۱۰۰ و ۲۰۰ اینترنت فعال ماهواره‌ای از سوی خارجی‌ها اعلام می‌شد، رییس اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی از وجود ۸۰۰ دستگاه فعال استارلینک در ایران خبر داد.تا نوزدهم دیماه همین اخبار بار دیگر توجهات را به سمت وزیر ارتباطات برد و وی نیز با تایید ماجرا و در پاسخ به فعال شدن نزدیک به هزار اینترنت ماهواره‌ای در کشور ضمن تأیید خبر فعال شدن این اینترنت اظهار داشت: اینترنت ماهواره‌ای فعال شده است اما در جریان اینکه چه تعداد فعال شده است؛ نیستم. صاحب و دارنده این شرکت که این خدمات را ارایه می‌کند می‌تواند آمار صحیح را بدهد.
- ۱۰ دی: آغاز اینترنت طبقاتی
در شرایطی که از مدت‌ها قبل بحث ارایه اینترنت ویژه دانشگاهیان و خبرنگاران مطرح بود، وزارت ارتباطات از تدوین برنامه‌ای برای ارایه یک سرویس اینترنتی باکیفیت برای گروه‌های خاصی مانند برنامه‌نویسان و کاربران حرفه‌ای در ماه جاری خبر داد.همین موضوع نیز جرقه‌ای بر آغاز اجرای نرم و بی‌سروصدای طرح موسوم به اینترنت طبقاتی بود که با واکنش‌های زیادی نیز همراه شد که تاکنون نیز ادامه دارد.اگرچه برخی اینترنت طبقاتی را یکی از خروجی‌های طرح صیانت می‌دانستند که در حال اجراست.
- ۲۷ و ۳۰دی: اختلال و قطع اینترنت
و در نهایت اینکه روزهای پایانی دیماه نیز با اخبار اختلال و قطع اینترنت به پایان رسید.بیست و هفتم دیماه بار دیگر اینترنت کشور مختل شد و شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد شاهد افت ترافیک یکی از مراکز IXP کشور بودیم که توسط همکارانم این مشکل مرتفع شد.اختلالی که البته تا روزهای بعدی هم محسوس بود و علت آن نیز اعلام نشد.در همان روز همچنین یکی از دیتاسنترهای داخلی (ابرآروان) هم از مدار خارج شد که این شرکت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: قطعی برق مکرر و بسیار طولانی مدت، همچنین عدم پایداری برق منطقه، در کنار مشکل سوخت‌رسانی، باعث فشار مضاعف و از دسترس خارج شدن ژنراتورها و در نتیجه از مدار خارج شدن دیتاسنتر بامداد ابر آروان شد.روزهای ۲۹ و ۳۰ دیماه هم با تصمیم جنجالی و پرحاشیه قطع اینترنت در مناطق برگزاری کنکور سراسری گذشت که انتقادات زیادی را متوجه دولت کرد و در نتیجه آن وعده داده شد که اینترنت دیگر بابت کنکور قطع نخواهد شد.
- بهمن‌ماه: سیل تقاضا برای اینترنت طبقاتی
یکی از مهمترین رویدادهایی رسانه‌ای حوزه فاوا در بهمن‌ماه سال جاری بی‌شک اخبار و گزارش‌های مربوط به سیل تقاضای اینترنت طبقاتی در کشور بود.با گذشت ماه‌ها از اختلال، فیلترینگ و کندی اینترنت، حالا درخواست‌ها و نامه‌های زیادی از وزارتخانه‌ها گرفته تا اصناف و اتحادیه و حتی اشخاص به سمت وزارت ارتباطات روانه می‌شد. اگرچه در این ماه نیز باز هم اینترنت کشور با یک قطعی جدی و گسترده مواجه شد.
- ۴ بهمن: درخواست اینترنت طبقاتی وزارت علوم
روز سه‌شنبه چهارم بهمن‌ماه رسانه‌های حوزه فاوا با خبر مربوط به درخواست معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم تحقیقات و فناوری در خصوص دسترسی اعضای هیات علمی‌دانشگاه‌ها به اینترنت باز نامه‌ای به روسای دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی، پژوهشی و فناوری پر شد.خبری که تا پایان ماه بهمن نیز تداوم داشت و از وزیر علوم گرفته تا یک نماینده مجلس و حتی یک مربی خارجی تیم فوتبال نیز درخواست‌هایی برای دریافت اینترنت بدون فیلترینگ یا طبقاتی داشتند.اگرچه در کنار این درخواست‌ها اخباری نیز مبنی بر استفاده بی‌سر و صدای برخی دیگر از اینترنت طبقاتی نیز رسانه‌ای شد که از آن جمله می‌توان به اتحادیه فناوران رایانه تهران، برخی اعضای اتاق بازرگانی ایران اشاره کرد.
- ۴ بهمن: نخستین کارت زرد وزیر ارتباطات
چهارم بهمن‌ماه مجلس شورای اسلامی‌میزبان وزیر ارتباطات بود که در نهایت به صدور اولین کارت زرد برای عیسی زارع پور به پایان رسید.اگرچه برخی تصور می‌کردند کارت زرد وزیر ارتباطات برای اختلال‌ها و قطع و کندی اینترنت و فیلترینگ و سایر مسایلی از این دست باشد، اما در واقع زارع‌پور بابت عدم اجرای قانون بکارگیری ایثارگران در شرکت مخابرات، از مجلس اخطار گرفت.
- ۵ بهمن: و باز هم قطع ملی اینترنت
اختلال‌های مکرر اینترنت در سال جاری گویا همچنان از سر کشور دست بردار نیست. به همین جهت در پنجمین روز بهمن‌ماه اینترنت کشور با یک قطعی گسترده و مشکوک مواجه شد که باز هم به یک اطلاعیه کوتاه از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت مواجه شد.در این روز این شرکت در اطلاعیه ای درباره قطعی اینترنت اعلام کرد: «صبح امروز از ساعت ۱۱:۴۳ دقیقه به مدت ۱۰ دقیقه شاهد افت ترافیک بین الملل بودیم که به سرعت برطرف شد. شرکت ارتباطات زیرساخت به دلیل این اتفاق از مردم عزیز عذرخواهی می‌کند. لازم به ذکر است که تیم‌های فنی در حال بررسی علت بروز این حادثه هستند.»و البته در این مورد هم خبری از نتیجه و علت بروز این قطعی گسترده نشد.
- ۹ بهمن: استعفای دبیر شورا
از نخستین روزهای آغاز به‌کار دولت جدید، اخبار غیررسمی‌و زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر دبیر شورای عالی فضای مجازی مطرح بود که سرانجام در نهم بهمن‌ماه به وقوع پیوست و ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای‌عالی فضای مجازی پس از ۷ سال از سمت خود در این شورا استعفا داد که با موافقت مواجه شد و متعاقب آن در اسفندماه سال جاری محمدامین آقامیری به عنوان دبیر شورای عالی و رییس مرکز ملی فضای مجازی منصوب شد.
- ۲۵ بهمن: ممنوعیت واردات آیفون ۱۴
ماجرای ممنوعیت گوشی‌های آیفون به کشور به دلیل ارزبری بالا، مساله جدیدی نبود و از سالهای قبل تا کنون ادامه داشت.با این حال ممنوعیت واردات آیفون ۱۴ خبری بود که رسما در روزهای پایانی سال اعلام شد. اگرچه ابهامات زیادی در خصوص این خبر ممنوعیت وجود داشت که ایجاد انحصار برای برخی شرکت‌های واردکننده آیفون و شایعاتی مبنی بر امکان اتصال با این گوشی‌ها به اینترنت ماهواره‌ای مطرح بود که حواشی آن همچنان نیز ادامه داشته و با پاسخی از سوی متولیان مواجه نشد.
- اسفندماه: اینترنتِ ویژه خارجی‌ها
با این توضیح که در زمان تدوین و گرد‌آوری گزارش حاضر، ماه اسفند به پایان نرسیده است و در دو هفته نخست اسفندماه نیز باز هم شاهد اختلال جدید در اینترنت کشور بودیم و این ماه مزین به رونمایی از طرح اینترنت ویژه خارجی‌ها شد.
- ۱ اسفند: اختلال کلادفلر
تداوم زنجیره‌ای اختلال‌های خدمات و اینترنت کشور سکه رایج سال جاری بود و در اسفندماه نیز خبر یک اختلال نگران کننده در خدمات کلاد فلر منتشر شد که به ایجاد اختلال در سایت‌های زیادی انجامید.عیسی‌زارع پور در این خصوص گفت: این اختلال چند ساعت در روز تعطیل رخ داده و برطرف شده است. علت آن در حال بررسی است، حتی اگر یک ثانیه ارتباطات مردم مختل شود ما باید پاسخگو باشیم. عده‌ای به دنبال این هستند که تا مشکلی پیش می‌آید تیتر بزنند و مردم را ناامید کنند؛ اما از رفع این مشکل به مردم چیزی نمی‌گویند.اگرچه با گذشت نزدیک به ۱۵ روز از این حادثه، علت آن هم نامشخص ماند تا یک رکورد تاریخی از اختلال، قطعی و کندی اینترنت کشور در سال ۱۴۰۱ به ثبت برسد.
- ۵ اسفند: اینترنت برای خارجی‌ها
چهار روز بعد از اختلال کلافلر وزیر ارتباطات باز هم با ارایه طرحی دیگر مورد انتقادات گسترده‌ای در کشور واقع شد.روز پنجم اسفند ماه عیسی زارع پور گفت: شنیده شده است که توریست‌ها و گردشگران خارجی در کشور به دلیل فیلترینگ دو پلتفرم واتس‌آپ و اینستاگرام کمی‌دچار مشکل شده‌اند.او افزود: در نظر داریم با توجه به محدودیت استفاده از این دو پلتفرم، برای گردشگران خارجی که به کشورمان سفر کرده‌اند، سیم‌کارت‌های خاصی را طراحی کنیم که این افراد بتوانند در مدت حضورشان در ایران راحت‌تر و بهتر از فضای مجازی استفاده کنند.این خبر به منزله جرقه‌ای به باروت خشم عمومی‌از وضعیت فیلترینگ و کندی اینترنت در کشور بود و سیل اعتراضات و انتقادات را متوجه وزیر ارتباطات کرد.چند روز بعد در حالیکه روابط عمومی‌وزارت ارتباطات با انتشار اطلاعیه‌ای به منظور کاهش فشارها و انتقادات، آن را صرفا یک پیشنهاد مطرح کرد، ضرغامی‌وزیر میراث فرهنگی به کمک وزیر ارتباطات آمد و البته با دفاع از اینترنت طبقاتی برای خارجی‌ها اعلام کرد که این خواسته وزارتخانه متبوع وی بوده است و انتقادی به وزیر ارتباطات وارد نیست.
نظرات کاربران