زمانی ایران صادرکننده در صنعت تجهیزات مخابراتی بود اما امروز قدر شدن در این صنعت، کار سختی به نظر می‌رسد. در این گزارش به آسیب‌شناسی صنعت تجهیزات مخابراتی از دو منظر خریدار و تولیدکننده پرداخته‌ایم تا به این سوال اساسی پاسخ دهیم که چرا فروشنده و خریدار در این صنعت داخلی از کار با هم گله‌مند هستند؟وقتی امروز از تولید تجهیزات مخابراتی در ایران صحبت می کنیم مساله‌ای دور از دسترس به نظر می رسد که باید برای آن دلیل و مدرک بیاوریم تا قابل پذیرش شود.اما این در حالی است که صنعت تجهیزات مخابراتی ایران در دو دهه اول انقلاب از شکوفایی و رشد قابل توجهی برخوردار بود و در مقطعی علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، حتی صادرات تجهیزات مخابراتی را نیز تجربه کرده ایم.
رفته رفته با مشکلاتی که در دو دهه گذشته در این صنعت به وجود آمد، در نهایت شاهد افول صنعت تجهیزات مخابراتی ایران و کاهش چشمگیر تولیدات آن بوده ایم و نتیجه آن وضعیت فعلی است که هدف گذاری تولید تجهیزات مخابراتی در ایران بسیار دور از دسترس و غیرقابل وصول به چشم می آید.در این گزارش به آسیب شناسی صنعت تجهیزات مخابراتی ایران از دو منظر خریداران و تولیدکنندگان می پردازیم تا به طور دقیق و شفاف به این سوال بزرگ پاسخ دهیم که اساسا به دلیل وجود چه مشکلاتی تولیدکنندگان و خریداران در این صنعت با هم هماهنگ نمی شوند تا بازار داخلی عرضه و تقاضا در این صنعت را جوابگو باشد؟
اصلی ترین مشتریان صنعت تجهیزات ثابت مخابرات در ایران شرکت ارتباط زیرساخت و اپراتورهای ثابت و سیار هستند که سالانه به منظور توسعه و نگهداری از شبکه های خود، تجهیزاتی را خریداری می کنند. در این حوزه، آسیب ها و چالش های متعددی از جمله ضعف کارشناسی در برآورد نیازها، منافع خرید از خارج و دیدگاه غلط در رابطه با تولید داخل و ارائه نکردن برنامه های آتی توسعه شبکه های مخابراتی به صورت دقیق، شناسایی شده است که هر کدام در ادامه مورد بررسی قرار گرفته است:
۱- با ضعف کارشناسی در برآورد نیازها مواجهیم
یکی از موانع مهم در استفاده از تولیدات داخل ضعف کارشناسی در شناخت نیازهای واقعی کشور در زمینه تجهیزات و مشخصه های دقیق آنها است.این مسئله در کنار وجود ساختار دولتی مشتریان و به تبع آن دقت کمتر در امور کارشناسی سبب می شود تا RFP یا فراخوان هایی که برای پیشنهادها ارائه می شود، در برخی موارد غیرواقعی و غیرمنطقی باشد و حتی گاهی مشخصه های اعلامی صرفاً مطابق با مشخصه های یک نشان تجاری خارجی خاص ارائه شود؛ به نحوی که حتی سایر شرکت های معتبر بین المللی هم قادر به تأمین تمامی آنها نیستند.
به این ترتیب شاهد هستیم که در برخی از فراخوان هایی که برای تامین تجهیزات اعلام می شود، در عمل به جای درج نیازهای واقعی پروژه، مشخصات تجهیزاتی مشخص از برندی خاص درج می شود.این یعنی خریدار از قبل تصمیم خود را در انتخاب کالا گرفته و فقط برای قانونی و رسمی شدن رویه خرید، فراخوانی را اعلام می کند. زیرا این فراخوان شرایطی دارد که توسط دیگر متقاضیان فروش، قابل تامین نیست.
۲- پای منافع مشروع و غیرمشروع خرید از خارج در میان است
همواره این گفته غیررسمی را شنیده ایم که مسئولان خرید در پروژه ها امکان به دست آوردن منفعت را دارند؛ البته همه هم از این امکان به روش غیرصحیح استفاده نمی کنند.اما به هر حال این امکان در فرآیندهای خرید وجود دارد و تجربه نشان داده که عدم شفافیت در فرایندها و نحوه تأمین تجهیزات، زمینه ایجاد منافع جانبی و گاهی نامشروع را فراهم کرده و می کند.
نبود شفافیت در فرایند تأمین تجهیزات در خرید تجهیزات خارجی خصوصاً در بخش های دولتی و حاکمیتی می تواند زمینه ساز حصول منافع جانبی شود. البته این موضوع صرفاً مختص حوزه تجهیزات مخابراتی نیست.از جمله این منافع می توان به پورسانت های شخصی از شرکت های خارجی و سفرهای تفریحی در حاشیه خرید تجهیزات اشاره کرد. نمونه پرونده های مربوط به این موارد را در حوزه های دیگر و حتی در کشورهای دیگر هم می بینیم. سفرهای تفریحی که در ازای خرید محصولات و تجهیزات مختلف به خریداران پیشنهاد می شود، سرنوشت فرآیندهای خرید متعددی را تغییر داده است.
۳-ذهنیت غلطی نسبت به عواقب خرید از داخل وجود دارد
البته همیشه منافع خرید از خارج، تمایل به خرید داخلی را کم نمی کند. بلکه بین مدیران سنتی کشور ذهنیتی جاافتاده که تصور می کنند که کیفیت محصولات داخلی قرار است برایشان دردسرساز شود.به عبارتی دیگر، در عین حال که ذهنیت کلی نادرستی در رابطه با کیفیت محصولات داخلی وجود دارد، این اصل هم که خرابی احتمالی در تجهیزات خارجی پذیرفته شده است، باعث می شود که خریداران تبعات توبیخی کمتری را برای خریدهای خارجی متصور باشند و در مجموع جذابیت و آسان تر بودن خرید از خارج را ترجیح دهند.
۴- برنامه های آتی توسعه شبکه های مخابراتی به صورت دقیق ارائه نمی شود
یکی از انتظارات همیشگی تولیدکنندگان صنعت تجهیزات مخابراتی، ارائه برنامه نیازهای آینده از سوی خریداران است. این مهم عملی نمی شود و اتفاقا خریداران هم از آن متضرر می شوند.اساسا تولید تجهیزات مخابراتی نیازمند فرایندهای تحقیق و توسعه زمانبری است و محصولی نیست که یک شبه سفارش داده شود و آماده تحویل باشد. از این رو است که لازم است خریداران تجهیزات نیازهای آتی خود را به صورت شفاف اعلام کنند تا تولیدکنندگان فرصت کافی برای تولید محصولات مورد انتظار را داشته باشند.
نبود شفافیت در برنامه های آتی خریداران تجهیزات سبب عقب ماندگی تولیدکنندگان از سرعت تغییرات می شود و به صورت طبیعی نیاز به واردات را افزایش می دهد.
این موضوع در صنعت مخابرات سابقه تاریخی دارد و تولیدکنندگان بسیاری به دلیل ناآگاهی از برنامه دقیق تغییرات و ارتقاء شبکه در مقاطعی توانایی انعطاف در برابر تغییرات را نداشته و به خاطر تولید محصولاتی که دیگر کاربردی در شبکه نداشت، متحمل هزینه های گزافی شدند.
تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی به دو دسته تولیدکنندگان تجهیزات فعال و غیرفعال شبکه تقسیم می شوند.
برای فهم بهتر وضعیت جاری، ابتدا خوب است که اشاره کنیم که در حال حاضر در حوزه تجهیزات غیرفعال نظیر کافوها، رک ها و کابل ها، تولید داخل از وضعیت مناسبی برخوردار است؛ هرچند این تجهیزات از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار نیستند. از طرفی در زمینه تجهیزات مخابراتی فعال تعداد محدودی تولیدکننده توانمند مشغول فعالیت هستند.
در آسیب شناسی تولید تجهیزات مخابراتی از منظر تولیدکنندگان داخلی، به عنوان مهمترین چالش ها در رابطه با تولیدکنندگان این صنعت می توان به فراهم نکردن راهکارهای یکپارچه، ضعف تحقیق و توسعه، تکیه بر بازارهای محدود داخلی و تعدد تولیدکنندگان و مقیاس پایین تولید اشاره کرد.
۱- راهکارهای یکپارچه را فراهم نکرده ایم
یکی از الزامات پررنگ در حوزه تجهیزات مخابراتی فراهم کردن راهکارهای یکپارچه برای مشتریان تجهیزات مخابراتی است. اما منظور از راهکارهای یکپارچه چیست؟مشتریان تجهیزات مخابراتی که عمدتاً اپراتورهای ثابت و سیار و شرکت ارتباطات زیرساخت هستند، ترجیح جدی بر تأمین تمام نیازهای خود به صورت یکجا و از یک تامین کننده واحد دارند؛ اما اغلب تولیدکنندگان داخلی، محصولات محدودی را به صورت جداگانه تولید می کنند که این موضوع سبب کاهش جذابیت خرید از داخل می شود.
نگاهی به سبد محصولات بزرگ ترین تامین کننده های تجهیزات مخابراتی در دنیا هم موید این مطلب است. بنابراین در کنار تقویت محصولات ساخت داخل باید به موضوع سبد محصولات هم توجه کرد و برای آینده پیش بینی و آینده نگری کرد.
۲- در تحقیق و توسعه ضعف داریم
همه روی این اصل که صنعت تجهیزات مخابراتی از جمله صنایع دانش محور با سرعت تغییرات زیاد است، اتفاق نظر دارند.چنین صنایعی به واحدهای تحقیق و توسعه توانمند و پویا نیاز دارند؛ همچنان که همواره در اخبار و به ویژه در رسانه های مربوط به فناوری، گزارش دستاوردهای شرکت های فناورانه که در مسیر توسعه فناوری حرکت می کنند را می خوانیم.
این یک اصل است که ضعف تحقیق و توسعه در صنعت تجهیزات مخابرات، سبب فاصله گرفتن شرکت های تولیدکننده از لبه های فنّاوری و به تبع آن کاهش بازار و سود شده است.
در برخی از موارد عمده دانش فنی شرکت های داخلی در یک تیم تحقیق و توسعه کوچک قرار دارد که طبیعی است ریسک بلندمدت همکاری با آن شرکت را افزایش می دهد. به این معنی که خریدار بزرگی که قرار است از تولیدکننده ای داخلی تجهیزات بخرد، وقتی متوجه می شود که تحقیق در این شرکت به وجود چند نفر متکی است، طبیعی است که نگران پایان همکاری این افراد با شرکت به هر دلیل از جمله مهاجرت شود.
۳- ضربه ای که از تکیه بر بازارهای محدود داخلی می خوریم
صنعت تجهیزات مخابراتی به دلیل ماهیت دانش بنیان، هزینه های تحقیق و توسعه بالا و ماندگاری بالای تجهیزات، برای توجیه پذیری اقتصادی و سوددهی نیازمند بازارهای بزرگ است. به همین دلیل لازم است برنامه ریزی در این صنعت با نگاه کلان و به منظور کسب بازارهای بزرگ صورت بگیرد.از طرفی ضعف شرکت های داخلی در مدیریت کسب وکار و برنامه ریزی دقیق در توسعه بازارهای بزرگتر موجب تکیه آنها بر بازارهای نسبتاً محدود داخلی می شود.
این موضوع یک چرخه فزاینده منفی را ایجاد می کند. چراکه بازارهای محدود خود سبب کاهش سوددهی و به تبع آن کاهش سرمایه گذاری بر بخش تحقیق و توسعه و فاصله گرفتن از لبه فناوری و کاهش مجدد حاشیه سود شرکت ها می شود.از دیگر تبعات این اتفاق کاهش تنوع محصولات در مقایسه با رقبای بین المللی می شود که خود از دلایل کاهش جذابیت خرید از داخل است.
۴- اشتباه تعدد تولیدکنندگان در مقابل مقیاس پایین تولید
یکی از اصول تجارت و اقتصاد، وجود تناسب بین عرضه و تقاضا است.در صنعت تولید تجهیزات مخابراتی این موازنه وجود ندارد با تعدد تولیدکنندگان در بخش های در دسترس تر این صنعت رو به رو هستیم. تعدد تولیدکنندگان را می توان دلیل اصلی کاهش بازار و به دنبال آن کاهش مقیاس تولید شرکت ها دانست. زیرا بازاری محدود بین شرکت های متعددی تقسیم شده و نتیجه آن تشکیل شرکت هایی متعدد با مقیاس کوچک تولید است.این رویه غلط در نهایت به افزایش هزینه های سربار در تولید محصول منجر می شود که تولید را غیراقتصادی می کند.
این چرخه وقتی در کنار تمرکز بر بازارهای محدود قرار می گیرد، تأثیر مضاعفی بر کاهش بازار تولیدکنندگان خواهد داشت. زیرا بازار کوچک تولیدکنندگان موجب می شود که تولیدات آنها با تنوع کم و در مقیاس پایین انجام شود و در مواردی حتی اگر بازار بزرگی در اختیار این شرکت ها قرار گیرد، به دلیل اینکه توان تولید این شرکت ها کوچک است در عمل توان لازم برای تولید تجهیزات در مقیاس زیاد را ندارند.
نظرات کاربران