نگاه رئیس جمهور منتخب سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری به مقوله فضای مجازی نشان می‌دهد که دولت آینده بر تکمیل زیرساخت‌های لازم در تأمین اینترنت و درآمدزایی مردم از این فضا تأکید دارد.او در تاریخ بیش از چهل ساله جمهوری اسلامی جایگاه‌های مختلفی داشته و مانند هر مقام مسئول دیگری درباره فضای مجازی و حوزه فناوری، اظهار نظرهای مختلفی در این سال‌ها بیان است. در این مطلب به گزیده دیدگاه‌های رئیسی در طول سالیان اخیر درباره فضای مجازی و موضوعات حوزه فناوری می‌پردازیم.
ابراهیم رئیسی پیش از شروع انتخابات ریاست جمهوری دوره گذشته، یعنی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶، در سخنرانی‌های انتخاباتی خود به «خوب بودن» فضای مجازی اشاره کرده و گفته بود: «فضای مجازی بسیار خوب است و می‌تواند میسر باشد و از این فضا باید استفاده شود؛ شبکه ملی اطلاعات در کشور می‌خواهیم که به عنوان یک ضرورت باید انجام شود؛ ما اشتغال فضای مجازی می‌خواهیم. بسیاری از کار‌ها در حوزه کودکان و نوجوانان در دنیا می‌شود و ما دلار می‌دهیم و می‌خریم این کار باید در داخل کشور انجام شود. فضای مجازی مثل اتوبان می‌ماند هم می‌شود درست مورد استفاده قرار گیرد و هم می‌تواند در آن ویراژ داده شود و احساس ناامنی کرد.»
لایو اینستاگرامی در انتخابات دوره قبل
او در اردیبهشت ماه ۹۶ در صفحه اینستاگرام خود به صورت زنده با مردم به گفتگو نشست. او کماکان در این صفحه فعالیت گسترده‌ای دارد و باید گفت هیچ‌کدام از مسئولان قوه قضائیه در دوره پیشین در شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی مانند اینستاگرام فعال نبوده‌اند.رئیسی البته در این دوره از انتخابات چنین برنامه‌ای را نه در اینستاگرام و نه در دیگر شبکه‌های اجتماعی بومی و غیر بومی برگزار نکرد و مانند برخی دیگر از کاندیداها در فضاهای نوظهوری مانند «کلاب هاوس» هم ظاهر نشد.
حمایت از پیام رسانهای داخلی
اردیبهشت ۹۷ و پس از فیلترینگ تلگرام بود که رئیسی در آیین رونمایی از اقدامات مرکز فناوری اطلاعات و فضای مجازی آستان قدس رضوی گفت: «پیام‌رسان‌های داخلی باید آغازی برای حرکت عظیم در فضای مجازی باشند.» رئیسی تاکید کرده بود که توانسته‌اند با همکاری نیروهای جوان، متخصص، متعهد و مؤمن بسیاری از امور اداری و درون سازمانی آستان قدس رضوی را مبتنی بر فناوری‌های نوین ساماندهی کنند: «همچنین در حوزه املاک و موقوفات، غذای متبرک و امداد مستضعفان نیز شرایط ارتباط مردم با آستان قدس رضوی با استفاده از بستر فضای مجازی تسهیل شده است.»
رئیسی در همین جلسه همچنین گفته بود: «اگرچه غرب آغازگر در فضای مجازی بوده اما ما نیز باید در این فضا نقش آفرین باشیم، نباید در بستر اطلاعاتی و ارتباطی فضای مجازی منفعلانه رفتار کنیم تا دیگران برای ما برنامه ریزی کنند و بستر فراهم سازند.»
توجه به استارتاپ‌ها
«ابراهیم رئیسی» در خرداد ۹۸ در نشست هم‌اندیشی پیرامون نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها در تحول قضایی رئیس قوه قضاییه اعلام کرد که رفع مشکلات شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان از نظر مالی، حقوقی و اقتصادی و همچنین فراهم ساختن زمینه کار و فعالیت آنها برای کشور یک ضرورت انکار ناپذیر است. به گفته رئیسی، قوه قضاییه در کنار این شرکتها و حامی کامل آنها است.
ارتباط با مردم از اینستاگرام
در خرداد ۹۸ رئیسی نسبت به فضای مجازی و انتقادات مردم در آن واکنش نشان داده بود و در شبکه اجتماعی اینستاگرام خود پستی منتشر کرده بود: «امروزه با گسترش دسترسی‌های ارتباطاتی، فارغ از چارچوبهای سنتی خشک و دیوان‌سالارانه، فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی به فرصتی بزرگ برای کم کردن فاصله‌های زمانی و مکانی در ارتباطات و به اشتراک‌گذاری نظرات تبدیل شده است.»
او تاکید کرده بود «فضای مجازی یک فرصت است و از این فرصت باید برای دریافت نظرات مردم و نخبگان از «ایده تا بازخورد» به بهترین نحو استفاده کرد.» رئیسی همچنین اعلام کرده بود «صفحات متعلق به او در رسانه‌های اجتماعی، یکی از مسیرهای دریافت نظرات مردم و نخبگان خواهد بود.»
لزوم صیانت از فضای مجازی
نهم اردیبهشت ماه سال ۹۸ رئیسی در جلسه مسئولان عالی قضایی درباره امنیت فضای مجازی صحبت کرده بود: «همان گونه که فضای فیزیکی و واقعی نیاز به صیانت و تامین امنیت دارد، باید از فضای سایبری هم صیانت کرد و اجازه نداد که برای مجرمان و قانون گریزان، تبدیل به حیاط خلوت و حاشیه امن شود. افراد مستعد ارتکاب جرم و قانون گریزان نباید احساس کنند که فضای سایبری برایشان یک حاشیه امن و حیاط خلوت جهت ارتکاب اقدامات مجرمانه است.»
ابراهیم رئیسی در دیدار اعضای شورای هماهنگی بزرگداشت دهه کرامت در تیرماه ۹۸ بار دیگر به صیانت بخشی فضای مجازی تاکید کرد «امروز نمی توان ابزار ارتباطی و فضای مجازی را از زندگی بشر حذف کرد زیرا هیچ پدیده ای به این میزان بر لایه های گوناگون زندگی بشر در ابعاد فردی و اجتماعی اثر نداشته است بلکه تنها راه استفاده و آسیب ندیدن، صیانت‌بخشی است که آن هم جز با معرفت و پایبندی به دین امکان‌پذیر نیست.»
رسمیت دادن به ساترا
رئیس قوه قضائیه نقش بسزایی در به رسمیت شناختن سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی موسوم به ساترا که زیرمجموعه صدا و سیما است در بین بازیگران رسانه‌های صوتی و تصویری داشت؛ سازمانی که هنوز هم انتقادهایی به نحوه تاسیس آن مطرح است اما در نامه‌ای که با امضای رئیس قوه قضائیه منتشر شد، او مسئولیت صوت و تصویر در فضای مجازی را بر عهده صدا و سیما گذاشت. هرچند روحانی خطاب به رئیسی نوشت که «این‌گونه امور مرتبط به شورای عالی فضای مجازی است.»
امنیت در فضای مجازی
رئیس قوه قضائیه ایران راه مقابله با فساد را خواندن نماز و مدیریت فضای مجازی دانسته بود. او ۲۱ آذر سال ۹۸ در «بیست و هشتمین اجلاس سراسری نماز» تاکید کرده بود فضای مجازی باید مدیریت شود و مصون‌سازی و صیانت‌بخشی از جوانان اتفاق بیفتد.
در نهم اردیبهشت ماه سال ۹۹ مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، شورای هماهنگی گروه‌های فرهنگی حوزه و بیش از ۴۰۰ نفر از اساتید، طلاب و فضلای حوزه‌های علمیه از ۶۵ شهر کشور طی نامه‌ای خطاب به رئیس قوه قضائیه خواستار «محاکمه عاملان ولنگاری فاجعه‌بار فضای مجازی کشور» شدند.
در واکنش به این نامه «محمدحسن انتظاری» عضو شورای عالی فضای مجازی در برنامه صحنه رادیو تهران که روز چهاردهم اردیبهشت ماه ۹۹ پخش شد گفته بود رئیسی در رابطه با مصوبات شورای عالی فرهنگی افرادی را مامور بررسی کرده است که چرا مصوبات شورای عالی فضای مجازی از سوی دستگاه‌های دولتی اجرا نشده است.
رئیس قوه قضائیه در جلسه «دیدار با نخبگان و نمایندگان اقشار خراسان شمالی» که چهارم دی ماه سال ۹۹ برگزار شد، با بیان اینکه فضای مجازی همانند اتوبان است، اظهار کرد: «همانطور که اتوبان برای تسهیل در رفت و آمد نیاز به نظم دارد فضای مجازی نیز همین گونه است بنابراین باید در این فضا نیز نظم به خوبی برقرار شود.» او در همین جلسه تاکید کرده بود «نباید اجازه داد که فضای مجازی به فضای قمار، فحشا، جابه‌جا‌کردن مواد مخدر و کلاهبرداری تبدیل شود.»
انتخابات ۱۴۰۰ و بازگشت به تلگرام
ثبت نام رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، با آغاز به کار دوباره کانال تلگرامی او بعد از ۳ سال همراه بود. او در آخرین اظهارات تبلیغاتی‌اش درباره فضای مجازی گفته «فضای مجازی و اینترنت امروز به صورت یک امری در آمده که تمام لایه‌های زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است. امروزه فضای مجازی و اینترنت تبدیل به یک حق مردم شده است؛ حداقل استفاده از اینترنت برای دهک‌های پایین باید رایگان شود.»
اینترنت تخصصی و عمومی
رئیسی معتقد است از فضای مجازی آنچنان که باید در جهت رشد و تعالی در کشور به‌ویژه در حوزه های اقتصادی و اجتماعی استفاده نمی‌شود. او در گفتگوی خبری که با صدا و سیما در برنامه «دستخط» داشت در اینباره بیشتر توضیح داد و گفت: «در فضای مجازی می توان بسیاری از مشاغل را فعال کرد. خانم هایی که الان در خانه هستند فرض کنید از خانمی که آشپزی می‌کند، کیک می‌پزد تا خانم یا آقای معلم که بسته آموزشی تهیه می کند، می تواند در تولید محتوا صاحب شغل و درآمد خوب شود. چرا اپراتورها یا دولت در این امر که یک معلم یا خانم می تواند از این پول استفاده کند، استفاده کنند؟»
او همچنین به مساله طبقه بندی اینترنت که چند باری در سال‌های گذشته درباره آن توسط مسئولان مختلف صحبت شده اشاره کرده و تاکید داشته که این کار باید تا امروز انجام می‌شد اما این اتفاق نیفتاده است: «یک اینترنت تخصصی برای متخصصان و یک اینترنت عمومی باید داشته باشیم. الان اینترنت یک دانش آموز با یک استاد و متخصص یکسان است، در حالی که باید اینترنت تخصصی درست می‌شد.»
اینترنت با حداکثر سرعت
او در گفتگویی با رادیو فرهنگ در ۱۳ خرداد ماه نیز اعلام کرده بود اینترنت با حداکثر سرعت در اختیار مردم قرار خواهد داد: «در دولت مردمی، اینترنت با حداکثرِ سرعت و با نگاه به عدالت جغرافیایی و تأمین زیرساخت‌های لازم گسترش خواهد یافت و فضای مجازی علاوه بر زمینه اشتغالزایی، برای شفافیت و نظارت مردم بر عملکرد دولت خواهد بود.»
اینترنت رایگان
رئیسی در ۱۵ خرداد ماه در گفتگویی با رادیو تهران گفت که اینترنت برای مردم محل ارتزاق شده است و باید اینترنت رایگان برای مردم تامین کرد: «اینترنت و فضای مجازی مانند برق و تلفن از مهمترین ساخته‌های دست بشر است که زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است. البته سرعت و گستره فراگیری اینترنت نسبت به دیگر ساخته‌های بشری بیشتر است و امروز می‌بینیم که بسیاری از امور زندگی شهری و روستایی و باسواد و بی‌سواد و زن و مرد و پیر و جوان و کودکان در فضای سایبری انجام می‌شود.»
درآمد تولیدکنندگان محتوا
رئیسی به درآمد تولیدکنندگان از محتوا نیز تاکید کرده بود و گفته بود باید ساز و کاری در این زمینه انجام شود. او در مصاحبه‌ای با رادیو تهران در این باره گفته بود: «امروز می‌بینیم یک معلم بسته آموزشی ایجاد می‌کند یا یک خانم خانه دار آموزش آشپزی می‌دهد اما درآمد آن به جیب دیگران می‌رود. عدالت ایجاب می‌کند تا سازوکاری طراحی کنیم که درآمد حاصل از این نوع اشتغال به کسانی برسد که در این حوزه فعالیت دارند.»
درآمد دولت‌ها و کشورها از فضای مجازی
رئیسی در ادامه برنامه های انتخاباتی خود، ۱۹ خرداد به مسجد دانشگاه تهران رفت و پاسخگوی سوالات دانشجویان بود. وی در پاسخ به سوال دانشجویی درباره دیدگاهش در خصوص فضای مجازی اظهار داشت که فضای مجازی محل خوبی برای کسب درآمد است: «فضای مجازی بهترین ظرفیت برای نظارت ملت بر دولت است. فضای مجازی یک فضای مهم برای کار و درآمدزایی است و امروز هند و پاکستان به اندازه پول نفت برخی کشورها از اقتصاد فضای مجازی درآمد کسب می‌کنند.»
برخورد با نویسنده نامه فیلترینگ اینستاگرام
طی هفته‌های گذشته انتشار تصویر نامه‌ای منتسب به «جواد جاویدنیا» مبنی بر درخواست برای فیلترینگ اینستاگرام به سرعت به خبر اول بسیاری از رسانه‌ها تبدیل شد اما مرکز رسانه قوه قضائیه به سرعت اعلام کرد همان روزی که این نامه از سوی جاویدنیا صادر شده، این نامه بلااثر شده است. همچنین اعلام شد جاویدنیا به علت انجام این اقدام غیرقانونی تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات نیز قرار گرفته است و به نظر می‌رسد امروزه او از سمت خود کنار گذاشته شده است.
رئیسی در مناظره‌ها: هیچ فیلتری در دوره من انجام نشده است
رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی چندین بار به فعالیت خود در اینستاگرام اظهار کرد و با اعلام اینکه چند میلیون دنبال کننده در این صفحه مجازی دارد تاکید کرد که صدای مردم را از این طریق می‌شنود.
او همچنین در برابر صحبت کاندیداها نسبت به اینکه چرا قوه قضاییه با فیلترینگ هم‌قدم است تاکید کرد که در زمان او هیچ فیلترینگی رخ نداده است. او اینترنت را بار دیگر به مثابه آب و برق برای مردم کشور تلقی کرد و گفت: «هیچ فیلتری در دوره من انجام نشده است آنچه من گفتم دسترسی برای همه ایجاد شود و نیاز به اینترنت مانند نیاز به آب و برق است و باید برای همه از جمله فقرا فراهم شود من از همان روز اول هم که وارد قوه قضائیه شدم این نگاه را داشتم. هیچ روزنامه و رسانهای در زمان من مسدود نشده و این باور من است.»
توجه به گیمرها
ابراهیم رئیسی حتی به پینگ بازی‌های رایانه‌ای و دغدغه گیمرها نیز اشاره کرده و گفته که از بچه‌ها در اینباره پرسش کرده است: «من از جوان‌های در خانه سوال میکنم، از بچه ها سوال میکنم، شما دارید گیم بازی می‌کنید، چقدر وسط بازی حالتان گرفته می‌شود؟ معلوم است که زیرساخت‌ها درست نیست.» او بار دیگر در برنامه تلویزیونی دستخط نیز به این مساله اشاره کرد و گفت بخاطر عدم توسعه زیرساخت‌ها «هر بار که بچه‌ها یک بازی ویدیویی معمولی که بخواهند انجام دهند، هر بار آنها را رنج می‌دهد یعنی به تعبیر معروف حال بچه ها را می گیرد.»
اینترنت رایگان برای دهک پایین جامعه
رئیسی در ایام انتخابات وقتی صحبت از برنامه‌ها برای فضای مجازی می‌شد بر استفاده از اینترنت ارزان و رایگان برای دهک‌های پایین جامعه تأکید می‌کرد.وی در مناظرات انتخاباتی خود گفت: اینترنت و فضای مجازی تمام لایه‌های زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار داده و هیچ ساخته بشری به این سرعت فراگیر نشده است. به همین دلیل امروز اینترنت به حق مردم تبدیل شده و مسائل آموزشی و اقتصادی و تحقیق و پژوهش در اقصی نقاط کشور در بستر فضای مجازی انجام می‌شود.رئیس جمهور منتخب با بیان اینکه اینترنت و فضای مجازی باید برای تمام مردم در دسترس باشد و زیرساخت آن باید کل کشور را در بر گیرد، معتقد است که اینترنت و فضای سایبری نیاز مهم و ضروری امروز جامعه است و همه مردم باید از یک حداقل برای فضای مجازی و اینترنت برخوردار باشند.
تکمیل زیرساخت‌های ضعیف ارتباطی
وی می‌گوید: برای کسانی که امکان پرداخت هزینه‌های اینترنت را ندارند باید یک کف خاصی به رایگان که میزان آن بعداً مشخص می‌شود در نظر گرفت تا این امکانات در دسترس و همه گیر شود و برای تمام شهرها و روستاها و مردم با سواد و بی سواد این فضا وجود داشته باشد.
رئیس جمهور منتخب معتقد است که زیرساخت‌های اینترنت و فضای مجازی ضعیف است و دسترسی ادارات و سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و حتی بازی بچه‌ها در فضای مجازی با مشکل روبرو است. باید قسمتی از اینترنت به صورت ویژه و تخصصی برای دانشجویان و دانشگاه‌ها و اساتید ایجاد شود تا بتوانند بهره‌های خاص خود را ببرند.
وی با تاکید بر اینکه باید استفاده از اینترنت برای دهک‌های پایین رایگان شود، با طرح این پرسش که چرا با وجود گسترش استفاده از فضای مجازی زیرساخت‌های مورد نیاز برای آن تهیه نشده، متذکر شده است که اگر این زیرساخت‌ها فراهم شده بود امروز هیچ کاری در فضای اداری و در عرصه تحقیقات و پژوهش دچار وقفه نمی‌شد. بر این اساس دولت آینده زیرساخت‌های لازم برای تأمین اینترنت در کشور را کامل می‌کند.
برنامه‌های ابراهیم رئیسی برای درآمدزایی مردم از اینترنت
رئیس جمهور منتخب همچنین با اشاره به امکان درآمدزایی از طریق اینترنت، به طرح این سوال پرداخت که چرا نگذاریم مردم در فضای مجازی اشتغال داشته باشند و گفت: برخی از مردان و زنان در جامعه تولید محتوا می‌کنند و آن را در فضای مجازی منتشر می‌کنند، اما درآمدی از این کار شامل حالشان نمی‌شود و سودی نمی‌برند. باید ساز و کاری ایجاد شود تا مزد هر کاری برای خود شخص مشخص باشد. برای مثال یک خانم خانه‌دار که آشپزی می‌کند یا یک معلم که تولید محتوا انجام می‌دهد، باید سهم خود را از کاری که انجام می‌دهد ببرد.به گفته وی، امروز هند به اندازه درآمد نفتی ما از اینترنت سود اقتصادی می‌برد. دولت مردمی نیز برای درآمدزایی مردم از اینترنت برنامه‌های روشنی دارد.
فضای مجازی بهترین ظرفیت برای نظارت ملت بر دولت است
رئیسی می‌گوید: فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی به فرصتی بزرگ برای کم کردن فاصله‌های زمانی و مکانی در ارتباطات و به اشتراک‌گذاری نظرات تبدیل شده است؛ از این فرصت باید برای دریافت نظرات مردم و نخبگان از «ایده تا بازخورد» به بهترین نحو استفاده کرد.وی افزود: آسیب‌های فضای مجازی (که در جای خود باید به‌طور جدی دنبال و رفع شود) نباید مسئولان را دچار خطای محاسباتی کند و موجب شود که خود را از فرصت کم‌نظیر ارتباط با مردم در این بستر محروم کنیم. به‌تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی باید از فرصت با ارزش فضای مجازی استفاده کرد و با اطلاع از نظرات و سوال‌های افکار عمومی، یک حضور مؤثر و جریان‌ساز را به‌نفع مردم رقم زد.به گفته وی، فضای مجازی بهترین ظرفیت برای نظارت ملت بر دولت است.
نگاه ویژه ابراهیم رئیسی به دانش بنیان‌ها و استارت آپها
از سوی دیگر عملکرد ابراهیم رئیسی پیش از حضور در انتخابات سیزدهم، نشان از توجه وی به تقویت استارت آپها و کسب و کارهای نوپا و همچنین تاکید بر مشارکت مراکز علمی و تحقیقاتی و دانشگاهی در امور مختلف کشور دارد.وی در برنامه‌ها و نمایشگاه‌های مربوط به دستاوردهای دانش بنیان حضور داشته و همواره بر نقش این شرکتها در مسئله گشایی از کشور تأکید داشته است.رئیسی به عنوان تولیت آستان قدس رضوی در مهرماه سال ۹۷ در نمایشگاه شرکت‌های دانش بنیان خلاق و فناور که در محل نمایشگاهی بوستان گفتگو برپا شد حضور یافت و از نزدیک با عملکرد بیش از ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان و ۸ شرکت خلاق آشنا شد.
وی به عنوان رئیس قوه قضائیه نیز اردیبهشت ماه امسال با حضور در نمایشگاه اینوتکس ۲۰۲۱ از نزدیک در جریان فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های حاضر در این نمایشگاه قرار گرفت.رئیس جمهور منتخب در شهریورماه سال ۹۸ نیز با برگزاری نشستی با حضور مهمترین شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت آپی کشور، از آنها دعوت کرد تا برای کمک به ایجاد «قوه قضائیه هوشمند» به یاری این قوه بشتابند.وی در آن جلسه تاکید کرده بود: ما معتقدیم باید از شرکت‌های دانش بنیان صیانت و حمایت شود و وظیفه خود و همه اجزای نظام می‌دانیم که از امر مقام معظم رهبری که بارها فرمودند باید به شرکت‌های دانش بنیان توجه داشت، تبعیت کنیم. این توجه، یک توجه عملی، اجرایی و میدانی است و در عالم سخن و بخشنامه نیست. واقعاً باید در حوزه حقوقی و قضائی این صیانت شکل بگیرد و ما حمایت از بازار تولید ملی و ایجاد ارزش افزوده که توسط این شرکتها صورت می‌گیرد را وظیفه خود می‌دانیم.سال گذشته نیز با حضور آیت الله رئیسی و با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری اولین پارک علم و فناوری قضائی کشور افتتاح شد تا شرکت‌های دانش‌بنیان با حضور در این پارک علم و فناوری بتوانند آخرین دستاوردهای علمی خود را در اختیار دستگاه قضا قرار بدهند.
از نتایج این همکاری‌ها می‌توان به راه‌اندازی بیش از ۴۰ سامانه هوشمندسازی قوه قضائیه از جمله تشخیص هویت آنلاین افراد برای امکان استفاده از سامانه ثنا و همچنین خدمات متعدد الکترونیک از طریق اپلیکیشن عدالت همراه و سایت عدل ایران به عموم مردم کشور اشاره کرد.
نظرات کاربران