از وقتی پای شبکه‌های مجازی موبایل نظیر لاین و وایبر و واتس‌اپ به ایران باز شده دیگر اپراتورهای مختلف کشور و طرح‌های رنگارنگ‌شان چندان به چشم قشر جوان و نوجوان ایرانی نمی‌آیند.شبکه‌های مجازی موبایل اگرچه شاید در کاهش هزینه‌های مشترکان تلفن همراه موثر بوده‌‌‌اند اما اپراتورها را هم با کاهش شدید درآمدها مواجه کرده‌اند. از سویی دیگر به سبب آنکه این شبکه‌های مجازی در خارج از کشور ایجاده شده و از آنجا هم هدایت می‌شوند امر نظارت بر محتوای پیام‌های مبادله شده به لحاظ امنیتی برای دولت به سادگی مقدور نیست.
باید توجه داشت اگرچه هر از گاهی صدا و سیما اعلام می‌کند وایبر توسط صهیونیست‌ها اداراه می‌شود یا از فلان شبکه مجازی موبایل استفاده نکنید چون امن نیست و ممکن است اطلاعات‌تان به سرقت رود، اما به هر حال دسترسی به این شبکه‌ها آزاد و قانونی است. از سوی دیگر اطلاعات موجود نشان می‌دهد این شبکه‌های موبایلی به لحاظ حفظ حریم شخصی کاربران خود چندان امن نیستند. با وجود آنکه تاکنون آمار دقیقی از تعداد کاربران شبکه‌های مجازی موبایل اعلام نشده است اما یکی از اعضای کمیته فرهنگی مجلس گفته روزانه ۳۰میلیون ایرانی از شبکه‌های مجازی استفاده می‌کنند و از این بابت هشدار داده است. اما خطرات و فواید احتمالی شبکه‌های اجتماعی موبایلی چیست و برای حل چالش‌های ناشی از این ابزار چه باید کرد؟
فواید شبکه‌های مجازی موبایل
بدون شک فواید شبکه‌های مجازی موبایل بیشتر از همه شامل حال کاربران آنها می‌شود و برای اپراتورها چیزی به‌جز ضرر مالی در پی ندارد. در نگاه نخست امکان تماس صوتی و حتی تصویری رایگان و امکان فرستادن پیام متنی تنها دو کاربرد از مجموعه کاربردهای شبکه‌های موبایلی است که باعث شده هزینه‌های کاربرانی که از این شبکه‌های مجازی استفاده می‌کنند کاهش پیدا کند. امکان ارسال فایل‌هایی نظیر عکس و حتی فایل‌های ویدیویی علاوه بر آن که هزینه‌های کاربران را کاهش داده باعث شده تا افراد با سرعتی باور نکردنی و در هر لحظه با هم در ارتباط باشند به‌گونه‌ای که گویی کنار یکدیگر نشسته‌اند. شاید به جرات بتوان گفت کاربران این شبکه‌های موبایلی به مدد این شبکه‌ها چیزی بیش از دهکده جهانی مورد نظر مک‌لوهان را محقق کرده‌اند و توانسته‌اند به مفهوم واقعی کلمه بر زمان و مکان غلبه کنند. به این ترتیب شبکه‌های موبایلی به کمک اینترنت سراسر جهان را به هم متصل کرده است و حتی انسان را از نامه‌نگاری و تماس‌های تلفنی خارج از کشور و صرف هزینه‌های زیاد رهانیده است.
شبکه‌های مجازی موبایل و خطرات آنها
شاید فکر کنید که این تنها اپراتورها هستند که با رشد شبکه‌های موبایلی متضرر می‌شوند، اما به هیچ وجه این گونه نیست. اگرچه اپراتورها به دلیل کاهش درآمدهایشان بازنده مهم گسترش شبکه‌های موبایلی‌اند اما نباید فراموش کرد که این شبکه‌های موبایلی کاربران خود را هم به لحاظ حفظ حریم شخصی با مخاطراتی جدی مواجه می‌کنند و حتی خطراتی امنیتی برای دولت‌ها را موجب می‌شوند. در ادامه سعی می‌کنیم برخی از محبوب‌ترین شبکه‌های موبایلی در ایران و خطرات آنها برای کاربران ایرانی را به تفکیک برشماریم.
۱- وایبر: شرکت وایبر در ابتدا در سال۲۰۱۰میلادی توسط ۴ اسراییلی تاسیس شد. هدف وایبر تولید برنامه‌ای به جای برنامه اسکایپ بود تا روی گوشی‌های اپل جایگزین اسکایپ شود. مدیرعامل وایبر یک اسراییلی به نام تلمن مارکو است که فارغ‌التحصیل از دانشگاه تل‌آویو است و البته چهار سال هم در ارتش اسراییل کار کرده است. شرکت وایبر به دنبال پیشرفت‌های چشمگیر خود در سال ۲۰۱۴ توسط یک شرکت ژاپنی به نام راکوتن خریداری شد اما همچنان ابهاماتی در خصوص نقش تلمن مارکو در آن وجود دارد که البته خود او نیز در این خصوص هیچ گاه به صورت شفاف توضیحی نداده است.
در مورد مسایل امنیتی و حفظ حریم شخصی توسط این شرکت باید گفت برخی از منابع رسانه‌ای از جمله العربیه این مساله را که وایبر به صورت رایگان خدمات خود را ارایه می‌دهد شک‌بر‌انگیز توصیف کرده‌اند. به علاوه ایرادات امنیتی نیز به وایبر وارد است؛ که نگهداشتن برخی اطلاعات گوشی‌های کاربران آن نزد شرکت وایبر و همین‌طور نگاه داشتن اطلاعات مربوط به شماره تلفن‌ها و مکان‌هایی که کاربران از آنجا به وایبر متصل می‌شوند از این دست هستند. گفته می‌شود نرم‌افزار شرکت وایبر به عنوان محبوب‌ترین شبکه مجازی موبایل کشور، در ایران نزدیک به ۱۰میلیون نفر کاربر دارد که گفته می‌شود این میزان۱۷درصد کل سهم مشترکان جهانی شرکت وایبر است. گرچه گاه زمزمه‌هایی از فیلتر شدن یا نشدن این برنامه به گوش می‌رسد اما تاکنون دولت ایران رسما نگفته است که می‌خواهد آن را فیلتر کند.
۲- لاین: این شرکت ژاپنی از سال ۲۰۱۱ آغاز به کار کرده و نرم‌افزار شبکه مجازی موبایل خود را عرضه کرده است. لاین به دلیل آنکه محتوای خود را علاوه بر ماهیت اصلی آن به عنوان یک شبکه مجازی موبایل به شبکه‌ای اجتماعی نیز نزدیک کرده است توانسته در ایران که شبکه‌های مجازی با استقبال فراوانی روبه رو می‌شوند، کاربران زیادی را به دست آورد. درآمد لاین بیشتر از طریق فروش بازی‌ها و شکلک‌هایی که به کاربران ژاپنی خود می‌فروشد تامین می‌شود. در خصوص حفظ حریم شخصی کاربران در لاین نیز ابهامات زیادی مطرح شده است از جمله آن که گفته می‌شود این نرم‌افزار از تمام عکس‌هایی که کاربران آن در گوشی خود دارند یک تصویر با کیفیت پایین نگه می‌دارد تا اگر عکسی از آلبوم فرد بارگذاری شد بتواند به سرعت آن‌را نمایش دهد؛ همین امر باعث شده تمام عکس‌های کاربران لاین که با هم در ارتباط هستند حتی اگر روی برنامه آپلود نشده باشد با کمی پیچیدگی فنی برای دیگران قابل دسترس و نمایش باشد. به این ترتیب حفظ حریم شخصی در لاین با مخاطرات فراوانی همراه است و استفاده از این نرم‌افزار با توجه به امنیت پایین آن در این خصوص منطقی به نظر نمی‌رسد.
۳- واتس‌اپ: واتس‌اپ به خاطر امکان فرستادن سریع فایل‌هایی با حجم بالا بخصوص فایل‌های ویدیویی، محبوبیت زیادی یافته است. بر اساس اعلام این شرکت، این نرم‌افزار توانسته در سال ۲۰۱۳ به آمار خیره‌کننده۴۵۰میلیون مخاطب فعال دست پیدا کند. در سال ۲۰۱۴ کمپانی فیس‌بوک این نرم‌افزار موبایلی را با قیمت باورنکردنی ۱۹میلیارد دلار خریداری کرده است که خود گویای ارزش اطلاعاتی و جایگاه واتس‌اپ در جهان است.
شبکه‌های موبایلی ایرانی
شاید یکی از راه‌هایی که می‌تواند هم جلوی کاهش درآمدهای اپراتورها را بگیرد و هم از مخاطرات امنیتی و حفظ حریم شخصی کاربران تا حدودی بکاهد ورود اپراتورها به عرصه شبکه‌های مجازی موبایل باشد. به این ترتیب هم اپراتورها می‌توانند از طریق تبلیغات، فروش برچسب‌های موبایلی و دیگر منابع درآمد کسب کنند، هم نگرانی‌های امنیتی برطرف شود.
اپراتورها در صورت ورود به عرصه شبکه‌های موبایلی همچنین می‌توانند با بالا بردن امنیت خود و حفظ حریم شخصی کاربران باعث گرایش آنها به شبکه‌های مجازی موبایل در کشور شوند. در حال حاضر چند نمونه مستقل ایرانی برای شبکه‌های مجازی موبایل راه‌اندازی شده است که البته تاکنون نسبت به نمونه‌های خارجی توفیق چندانی نیافته‌اند.
وضعیت بلاتکلیف فیلترینگ شبکه‌های موبایلی
هر از گاهی مسوولان فیلترینگ در کشور، صحبت‌هایی از فیلتر شدن شبکه‌های مجازی موبایل می‌کنند اما از آن سو وزارت ارتباطات تاکنون مانع فیلترینگ شبکه‌های مجازی موبایل شده است. شاید جدی‌ترین اظهار نظر مسوولان در خصوص فیلترینگ به حدود یک سال پیش برگردد، وقتی که پس از فیلتر شدن وی‌چت دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای فیلتر شدن نرم‌افزارهای خارجی مشابه وی چت را هم از مواردی دانسته بود که در دستور کار کمیته تعیین مصادیق قرار دارند. تا امروز اما وزارت ارتباطات مانع فیلتر شدن شبکه‌های مجازی موبایل خارجی شده است. اگرچه باید اذعان داشت تا کنون چندین بار و از جمله در هفته‌های اخیر کاربران وایبر در ایران با کندی سرعت و اختلال‌های گسترده مواجه شده و برخی دیگر نیز نتوانسته‌اند از طریق این نرم‌افزار تماس تلفنی برقرار کنند. البته مسوولان امر می‌گویند کندی و اختلالات وایبر از طرف آنها نبوده و به آنها هم مربوط نیست. به هر روی آن گونه که از اظهارنظرهای مسوولان بر می‌آید، به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها دولت و مسوولان متولی فیلترینگ به یک جمع‌بندی کلی برای فیلتر کردن یا نکردن شبکه‌های مجازی موبایل در ایران برسند و آینده این عرصه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اما آنچه مسلم است، فرهنگ‌سازی، ارایه خدمات مناسب جایگزین و ارایه بسته‌های تشویقی ارزان از سوی اپراتورها می‌تواند، مانع تداوم زیان‌ها و جذب کاربران به شبکه‌های خارجی شود.
نظرات کاربران